نشستی تخصصی به مناسبت رونمایی انقلابی‌ترین کتاب علامه محمدرضا حکیمی، «منهای فقر»، عصر روز گذشته، 29 مهرماه، با حضور حسن سبحانی، استاد اقتصاد دانشگاه تهران، سارا شریعتی، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران و محمدرضا زائری، مدیر مجموعه فرهنگی شهدای انقلاب اسلامی به همت بنیاد الحیات و موسسه فرهنگی سرچشمه برگزار شد.
دکتر حسن سبحانی یکی از سخنرانان این نشست بود که طی سخنانی گفت: فراوان شنیده‌اید و این ادعا مشهور است که از جانب کشورهای توسعه یافته به کشورهای اسلامی گفته می‌شود که عمده‌ترین علل عقب‌ماندگی شما اسلام است! و در مطالعات و تحقیقات زیادی اسلام عامل توسعه نیافتگی کشورهای اسلامی معرفی می‌شود.
وی افزود: البته تحقیقات معدودی در زمینه اینکه اسلام مانع توسعه نیست و اتفاقاً عامل توسعه است، نیز انجام شده، اما در ادبیات غالب، مانع بودن اسلام برای توسعه‌یافتگی مطرح است و البته آنان این ادعای خود را با وضعیت زنده امروز جوامع اسلامی تأیید می‌کنند.
استاد اقتصاد دانشگاه تهران گفت: از سوی دیگر ادبیات و آموزه‌های مربوط به دین اسلام و از جمله ادبیات فردی که این جلسه به بزرگداشت مقام او می پردازد، بسیار رسا و گویا است و آن اینکه «دین با فقر نمی‌سازد». در نتیجه به صراحت می‌توان گفت اگر کشوری اسلامی هست، نمی‌تواند فقیر باشد و اگر فقیر است باید در اسلامی بودنش شک کرد. بنابراین به لحاظ منطقی جمع فقر و دیانت غیرممکن است.
وی ادامه داد: عنصری‌ترین مسئله امروز برای ما این است که مطلوب اسلام در زمینه داشتن جامعه‌ای متعادل و عاری از فقر با همه مظاهرش، با چه ساز و کاری تامین می‌شود؟ ساز و کاری که وقتی در کلان جامعه کار کرد، فقر از آن رخت بر بندد و ارزش‌های جامعه با جوهره دین تغییر کند. می‌توان در جای خود اثبات کرد که این ساز و کار با متغیرهای دین ممکن می‌شود.
سبحانی اضافه کرد: اگر در جمهوری اسلامی به هر دلیل ادبیاتی از قبیل ادبیات استاد حکیمی و امثال ایشان مطرح می‌شود، حکایت از آن دارد که ما در حمایت از آن ساز و کار که به دین برمی‌گردد و برآیند آن عدالت است، کوتاهی فراوان کرده‌ایم. متأسفانه در جمهوری اسلامی آن ساز و کاری که باید هدف تامین عدالت را نشانه می‌گرفت، با سازوکار متغیرهای سرمایه‌داری پیگیری شد و نظام سیاسی و فرهنگی که به زبان ادعای مبارزه با سرمایه‌داری را می‌کردند، عملاً اقتصاد سرمایه‌داری را پشتوانه خود قرار داد و از آن حمایت کرد؛ غافل از این که دشمن در پشت الفاظ پنهان شده و به استفاده از الفاظ مشغول است.
وی خاطرنشان کرد: بسیاری از الفاظ در پشت سر عدالت و توسعه با مصالح دیگری پشتیبانی می‌شد که به لحاظ جوهری نمی‌توانست این الفاظ را پشتیبانی کند. نباید از یاد ببریم که در این سال های طولانی برآیند اقدامات حکومتی در جستجوی توسعه یافتگی به خاطر اتخاذ ساز و کار غربی، بسیاری از کسانی را که با این ساز و کار مخالفت کردند به شیوه های مختلف منزوی کرد.
استاد اقتصاد دانشگاه تهران تصریح کرد: کم نبودند کسانی که ربا و رباخواری در جامعه دینی را عامل درآمدها و لقمه‌های حرام و تبعات آن دانستند و در مسلخ معیارهای رسمی قربانی شدند و فاجعه حتی در سکوت برخی از اندیشمندان و علما رخ داد؛ همانها که حکیمی در نوشته‌های خود از مدارا و سکوتشان انتقاد می‌کند. فقر و تکاثر حاصل از فعالیت‌های سرمایه‌دارانه در اقتصاد است و نمی‌توان به راحتی اجازه فعالیت و تقویت ساز وکارهای مربوط به سرمایه‌داری را داد و بعد منتظر بود که فقری نباشد.
وی با انتقاد از روند فعلی عدالت اجتماعی و اقتصادی در کشور گفت: در حال حاضر وضعیت به گونه‌ای شده است که فردی 16 ساعت کار می‌کند و هیکل نحیف خود را به خانه می‌رساند و راه به جایی هم نمی‌برد، و فردا روز از نو روزی از نو! چگونه می‌توان می‌توان از یک دوشغله نحیف انتظار فکر و مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی داشت. اگر کثرت و تکاثر امکانات به ناحق باشد، منطقا باید منتظر فقر باشیم و بپذیریم که در انتخاب ساز و کار اشتباه کرده‌ایم.
سبحانی گفت: درد بزرگتر این است که همه آنها که در این سال ها به طراحی، تثبیت و اجرای این ساز و کارهای متکاثرمآب کمک کرده‌اند، به جای پاسخگویی اوضاع را به گردن کسانی انداخته اند که به نام دین جامعه را اداره کرده‌اند. در این سالها بسیار کم می‌بینیم کسانی که به دنبال جایگزینی ساز و کار مبتنی بر دین به جای ساز و کار اصالت سرمایه باشند. ما دچار بدعت شده‌ایم و این بدعت جایگزینی ساز و کار اصالت سرمایه به جای ساز و کاری است که اگر کار می‌کرد، نمی‌توانست با فقر جمع شود.
وی ادامه داد: مشکلات امروز ما از طریق عوارض و معلول‌هایی مثل دادن یارانه به وجود نیامده، بلکه به سبب جایگزینی ساز و کار غریبه در حضور تملق و مهار نقد و سکوت مصلحت‌اندیشانه به وجود آمده است. ساز و کارهای فعلی اقتصادی در جهت منافع سرمایه‌داری است؛ در این ساز و کارها به سرمایه اصالت داده‌اند، به طور رسمی از اصالت سرمایه و قانونگذاری به نفع سرمایه و همچنین حسابکشی از نیروی کار پرداخته‌اند و این باعث شده که حداقل مشکل ما فقر باشد و بزرگتر از فقر، آن گرفتاری‌های ذهنی است که مردم با آن درگیر شده‌اند، اما مجبورند به خاطر حفظ آبرو و تامین معاششان زحمت فراوان بکشند.
استاد اقتصاد دانشگاه تهران با تأکید بر ضرورت توجه بیش از پیش به مسئله فقر و فقرا گفت: در روزگار غربت دین باید از هر فریادی به نفع دین حمایت کرد. باور این مسئله سخت است که ما امروز در روزگار حاکمیت دین برای بیان آموزه‌های دین بزرگداشت گرفته‌ایم. ما حق داریم که انتظار داشته باشیم که حاکمیت دینی اجتماع متدینین را به سیستمی از آموزه های دینی هدایت کند تا فقر که مرگ اکبر و موجب سلب شخصیت فقیر است، از بین برود.
وی افزود: در این صورت است که جامعه می‌تواند از استعدادهای خودش استفاده کند و بالفعل شدن این استعدادها است که نام عدالت به خود می‌گیرد. از خدا می‌خواهیم همه صداهایی را که در بدعت‌گذاری در فهم آموزه‌های دین و نهادینه کردن آن برآمده‌اند، اصلاح کند و ما را از عاملان به تحقق عملی آموزه‌های دین قرار دهد.
سبحانی خاطرنشان کرد: کتاب منهای فقر بهتر است در چاپ بعدی به گونه‌ای باشد که سهم نویسنده از گفته‌ها و نوشته ها مشخص باشد تا خواننده یکپارچه انتساب این کتاب را به استاد حکیمی تلقی نکند. اهداف «منهای فقر»، اهداف اسلام و انسانیت است و امروز زمانه غربت این اهداف است.
