محمد صادق کوشکی با اشاره به تفاوت مفهوم اقتصاد در قرآن با عرف رایج جامعه گفت: اولین قدم برای مبارزه جهادی با مفاسد اقتصادی این است که تعریف ما از اقتصاد براساس فرهنگ قرآنی ارائه شود.
محمد صادق کوشکی، عضو هیئت علمی دانشگاه خواجه نصیر درباره نگاه قرآن به مسئله فساد اقتصادی و مبارزه با آن گفت: وقتی که آموزه‌های قرآنی را مرور می‌کنیم متوجه می‌شویم آنچه که تحت عنوان اقتصاد در عرف رایج نام برده می‌شود، در فرهنگ قرآنی ذیل مفهوم دنیا مطرح می‌شود، به این مضمون که در فرهنگ دینی یک مفهوم دنیا داریم که در نقطه مقابلش مفهوم آخرت قرار می‌گیرد.
وی در ادامه افزود: این مفهوم دنیا در فرهنگ دینی دارای تعابیر متفاوتی است که از جمله آن می‌توان به لهو و لعب، فتنه و مزرعه آخرت اشاره کرد. در واقع این چند‌گانگی به نحوه استفاده از این ابزار برمی‌گردد.
این استاد دانشگاه اظهار کرد: اما مهم‌ترین وجه این است که دنیا مفهومی اعم‌تر از اقتصاد است و در واقع ابزاری در دست انسان است که انسان از آن، بسته به اینکه چه استفاده‌ای می‌کند می‌تواند به تعبیر قرآنی لهو و لعب یا خسارت باشد یا احیانا فتنه یا اینکه مزرعه‌ای برای بهسازی و روشن‌سازی آخرت باشد.
وی ادامه داد: در این چارچوب نمی‌توانیم مشخصا در مورد اقتصاد در گفتمان دینی صحبت کنیم و باید سراغ مفهوم دنیا برویم، بر این اساس هر حرکتی در دنیا که جلوی رشد و تکامل انسان و جامعه را بگیرد مردود است و فساد شمرده می‌شود.
کوشکی تأکید کرد: طبیعتا هر گونه دنیاگرایی یا پرداختن به دنیا که موجبات توقف انسان در مسیر رشد را فراهم کند از نظر فرهنگ قرآنی مردود است. حال ممکن است این دنیاگرایی، تکاثر باشد یا ممکن است جمع آوری مال و شمارش آن به هدف صرف مال‌اندوزی و دنیاگرایی باشد.
وی عنوان کرد: حتی در جایی دیگر مشخصا قرآن، گروه‌بندی می‌کند و ایجاد فساد در جوامع را به اشراف و افراد متمکن منتسب می‌کند و در آیه ۱۶ سوره اسرا می‌فرماید: «وَإِذَا أَرَدْنَا أَن نُّهْلِکَ قَرْیَةً أَمَرْنَا مُتْرَفِیهَا فَفَسَقُواْ فِیهَا فَحَقَّ عَلَیْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْنَاهَا تَدْمِیرًا». «و چون بخواهیم شهرى را هلاک کنیم خوشگذرانانش را وا مىداریم تا در آن به انحراف [و فساد] بپردازند و در نتیجه عذاب بر آن [شهر] لازم گردد پس آن را [یکسره] زیر و زبر کنیم.»
کوشکی در توضیح این آیه گفت: مترفین بخشی از ثروتمندانی هستند که ثروتشان از راه نادرست بدست آمده است و در راه نادرست نیز مصرف می‌شود، به همین خاطر شکل فساد اقتصادی در گفتمان دینی اشکال مختلفی از تکاثر، کنز، ربا و… دارد.
وی تصریح کرد: در واقع اشکال فساد اقتصادی به تعبیر قرآنی فساد در دنیا و یا با ابزار دنیا است و مهم‌ترین مدل فساد همان است که دنیا در مقابل رشد و تکامل انسان و جامعه بازدارندگی ایجاد می‌کند
این عضو هیئت علمی دانشگاه عنوان کرد: به همین خاطر راهکار قرآن برای مقابله با دنیاگرایی این است که انسان و جامعه تزکیه شود؛ یعنی از ارتباط ناسالم با دنیا برحذر داشته شود تا بعد از این تزکیه شدن بتواند حرکت خود را به سمت رشد و کمال ادامه دهد. براین اساس قرآن تعبیر زکات را به عنوان نشانه‌ای از ایمان بارها به کار برده است.
وی در تبیین زکات اظهار کرد: زکات یعنی پاکسازی مالی؛ یعنی برای اینکه دنیا، اموال دنیا و بهره‌مندی‌های دنیا مانعی برای رشد انسان و جامعه نشود بایستی پاکسازی شود. به همین دلیل قرآن از تعابیری مانند «من تزکی»، زکات و تزکیه استفاده می‌کند. مشخصا در بحث نماز عید فطر خداوند به کسانی که زکات دهند و نماز (نماز عید فطر) را برپا کنند وعده رستگاری می‌دهد.
کوشکی خاطرنشان کرد: بنابراین فساد اقتصادی در نگاه قرآن نسبت به آنچه که در عرف جامعه وجود دارد مفهوم موسع‌تری دارد. راهکار برخورد با آن نیز از منظر قرآنی این است که ما در ابتدا به دنیا، اقتصاد و معیشت نگاه ابزاری داشته باشیم و سپس از این ابزار به شیوه‌هایی که قرآن رهنمود داده است بهره‌گیری کنیم تا این ابزار بتواند به مزرعه‌ای برای بهینه‌سازی آخرت تبدیل شود.
کوشکی درباره تعبیر رهبر معظم انقلاب از مبارزه با فساد اقتصادی به جهاد و شاخص‌های این مبارزه جهادگونه گفت: قاعدتا اولین قدم برای مبارزه جهادی با مفاسد اقتصادی این است که تعریف ما از اقتصاد براساس فرهنگ قرآنی ارائه شود؛ یعنی نگاه ابزاری محدود قرآن به اقتصاد را تبیین کنیم و بپذیریم که اقتصاد به معنی دنیا در حد محدودی به رشد و تکامل معنویت کمک می‌کند و در نتیجه در حد محدود از آن استفاده کنیم و نه بیشتر.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: بحث دوم این است که بتوانیم هدف بودن آخرت را در جامعه به عنوان فرهنگ غالب مطرح کنیم. اگر بحث جایگاه اقتصاد در زندگی انسان و جهان و اهداف انسان در زندگی دنیوی را با نگاه قرآنی بفهمیم و در جامعه گسترش دهیم تقریبا بهانه‌ای برای فساد اقتصادی باقی نخواهد ماند.
وی تأکید کرد: دلیل اصلی فساد اقتصادی در جامعه ما فراموش کردن دو نکته است که اولا دنیا دارالقرار نیست، بلکه صرفا مکانی برای رشد و تکامل معنوی انسان است نه دنیاگرایی و ثانیا اصلا جایگاه اقتصاد و دنیا در زندگی انسان چیست.
کوشکی در پایان گفت: چون این دونکته فهمیده نشده و مورد غفلت واقع شده است در نتیجه شاهد اشکال مختلف فساد اقتصادی هستیم. به همین دلیل بهترین مدل مبارزه با مفاسد اقتصادی آگاهی‌بخشی در این دو عرصه به جامعه است.
منبع: ایکنا
