اقتصاد اسلامی از دیدگاه
شهید ” سید محمد باقر صدر”
مقدمه
با توجه به جامعیت دین اسلام و اینکه اسلام در تمام زمینه‌ها حرفِ برای گفتن دارد و پیرامون جامعه انسانی از لحاظ اعتقادی، عبادی، فرهنگی، تربیتی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مکتبی خاص ارائه کرده است که مشتمل بر راهنماییها و راهکارهای اساسی برای ایجاد “مدینه فاضله” و نیل به “سعادت دنیایی و اخروی” می‌باشد. بر مبنای همین نگرش است که اساس و مفاهیم بنیادین مکاتب کلامی، اخلاقی، سیاسی و اقتصادی اسلام از زبان شارع (خداوند و پیامبر «ص») در منابع و متون دینی ما به نحو برجسته و راهگشا وجود دارند. در طول تاریخ پرفراز و نشیب اسلام، دانشمندان و برجسته‌گان مسلمان، این مکاتب را سر و سامان داده و آن را به صورت تخصصی بر پایه مفاهیم بنیادین دینی، تنظیم و تدوین کرده‌اند.
یکی از چهره‌های شاخص و متفکر مسلمان که در زمینه مکاتب اسلامی از جمله مکتب اقتصادی اسلام فرضیه‌های مختلف را بررسی، تحلیل و نظریه خویش را که مقتبس از منابع غنی اسلام بود، مطرح ساخت؛ شهید آیت الله سید محمد باقر صدر بود. وی صاحب نظر دقیق و دانشمند متبحر در ابعاد مختلف علمی (در زمینه‌های فقهی، اصولی، فلسفی و اقتصادی) بود. ایشان را می‌توان جزء اولین کسانی شمرد که در میان دانشمندان مسلمان در زمینه اقتصاد، مکتب اقتصادی و نظام اقتصادی اسلام به صورت مدوّن و منظّم اظهار نظر نمود و در این زمینه کتابهای ارزشمندی از جمله « اقتصادنا » را نوشت و همچنین در مورد بانک‌داری بدون ربا که در کشورهای اسلامی مشکل اساسی از منظر سیاستهای کلان «تجهیز و تخصیص» منابع پولی شمرده شده و می‌شود، کتاب « البنک اللاربوی فی الاسلام »[1] را به رشته تحریر در آورد که در زمان خود کاری ابتکاری و ارزشمند در جهان اسلام محسوب می‌شد و « قوانین که در زمینه بانک‌داری بدون ربا در چند سال اخیر در برخی کشورهای اسلامی تدوین شده اند از افکار و خطوط کلی که ایشان مطرح کرده است؛ متأثر می‌باشند ».[2]
در گفتار حاضر سعی ما بر آن است که دیگاه‌های شهید صدر را در زمینه اقتصاد؛ مکتب اقتصادی اسلام، علم اقتصاد، وظایف و مسؤولیتهای اقتصادی حکومت اسلامی و ارئه راهکار برای سیستم بانک‌داری اسلامی به نحو اختصار بیان نماییم اما نقد و بررسی آن به فرصت و مجال دیگر واگذار می‌شود. اشاره به این نکته لازم به نظر می‌رسد که بحثهای را که شهید صدر پیرامون مباحث اقصادی مطرح کرده است، با توجه به شرایط زمانی، بخش از آن در تبیین، نقد و تحلیل دیدگاه‌های اقتصادی نظام سوسیالیستی و بلوک شرق متمرکز بوده است؛ که در آن زمان از موقعیت مهم در جهان بخصوص در زمینه اقتصاد دولتی برخوردار بود.
منبع: غرجستان
