بانکداری اسلامی یا بانکداری بدون ربا واژه‌ای است که از اوائل ورود بانک به کشورهای اسلامی از سال 1970 همواره مورد بحث و بررسی علمای دین و اقتصاددانان قرار گرفته و تا به امروز نیز این بحث‌ها ادامه دارد.
کشورهای مسلمان برای استفاده از مزایای این سیستم دست به کار شدند تا قوانین آن را مطابق با فقه و احکام اسلامی تعریف کنند تا عملیات بانکداری بر اساس فقه معاملات اسلامی صورت گیرد و ربا که یکی از بزرگ‌ترین گناهان کبیره است از آن حذف گردد. بر این اساس طبق فقه اسلامی دریافت پول اضافی از وام‌گیرنده ربا و حرام است.
در کشور ما برای حل این مشکل مجلس شورای اسلامی ایران در سال 1362 قانونی را با عنوان قانون عملیات بانکی بدون ربا به تصویب رساند که از سال 1363 اجرایی شد. بر طبق این قانون «بانکهای جمهوری اسلامی در برابر تسهیلاتی که به مشتریانشان ارائه میدهند حق دریافت مبلغ نقدی یا جنسی که از قبل تعیین شده باشد ندارند و اعطای تسهیلات بانکی از راه یازده عقد اسلامی مجاز انجام میشود».
اما با بررسی عملکرد سیستم بانکی کشور مشاهده میشود که عملیات بانکداری بدون ربا در واقع در بسیاری از بانکها در حد اسم باقی مانده و تا به امروز عملیاتی نشده است. علما و مراجع تقلید بارها بر ربوی بودن معاملات بانکی در کشور تاکید کرده و خواستار اصلاح این روش بوده و هستند.
بر این اساس و با توجه به نهی شدید اسلام از معاملات ربوی که در برخی روایات گناه آن را بالاتر از زنا در کعبه با محارم و جنگ با خدای متعال ذکر کرده‌اند و اثر مستقیم بانکداری در زندگی مردم، به نظر می‌رسد مسئولین امر باید هر چه زودتر برای برون رفت از این وضعیت اقدام کنند و با بهره‌گیری از نظر مراجع تقلید و علما و حوزه‌های علمیه راه‌های عملی اجرای بانکداری بدون ربا و بانکداری اسلامی را یافته و با دقت و حساسیت به اجرای آن بپردازند.
در این راستا ولی‌الله سیف رئیس بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در سفری یک روزه به قم برای بهره‌مندی از نظرات مراجع تقلید و علمای حوزه علمیه با ایشان دیدار و گفت‌وگو کرد.
* هنوز برای بانکداری بدون ربا کاری انجام نشده است
آیت‌الله سید هاشم حسینی بوشهری در این دیدار اظهار کرد: کنترل شدن تورم در کشور را به فال نیک می‌گیریم و امیدواریم این خبرها پی‌درپی باشد.
وی بر ضرورت فعال کردن امکانات بانکها در راستای تولید تأکید و ابراز کرد: یکی از اقدامات مهم باید رونق تولید در کشور باشد و اینکه برخی وام بگیرند و معلوم نشود با آن چه کاری انجام میدهند شایسته نیست.
مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور ادامه داد: هر چند در شرایط تحریم کار ما در عرصه تولید سخت است اما اگر چرخه تولید بچرخد تورم پایین می‌آید و مشکلات اقتصادی کشور حل میشود.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با بیان اینکه اقتصاد کشور ما اقتصادی سیاسی است، اظهار کرد: نباید اقتصاد متأثر از اظهارنظرهای سیاسی باشد گاهی یک جمله التهاب ایجاد می‌کند و وضعیت اقتصادی کشور را به هم می‌ریزد.
حسینی بوشهری با اشاره به بیانات رهبری مبنی بر اینکه نباید اقتصاد کشور را به مذاکرات گره بزنیم بلکه باید به درون توجه کنیم گفت: اگر مسائل اقتصادی ما به مذاکرات گره زده شود با یک لبخند و اخم دشمن مسائل تغییر پیدا می‌کنند.
وی با بیان اینکه توسعه بانکها باید کارشناسی شده باشد، گفت: توسعه بانکها سبب ایجاد رقابت و سودهای آنچنانی میشود.
امام جمعه قم با اشاره به اینکه هنوز برای بانکداری بدون ربا کاری انجام نشده است ابراز کرد: در برخی از کشورهای خارجی نرخ سود بسیار کم است؛ باید روندی در پیش گرفته شود تا مشکلات حل شود و در این زمینه حوزه هر کمکی که بتواند ارائه می‌دهد.
وی بر ضرورت ارائه یک سیستم بانکی از منظر اسلامی تأکید کرد و گفت: در این زمینه حوزه می‌تواند به شما کمک کند و مراجع تقلید و علما همیشه شما را دعا می‌کنند تا در کارهایتان موفق باشید.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با بیان اینکه ملت ایران جزء بهترین و فداکارترین ملت‌ها است، بر ضرورت خدمت رسانی به آنها تأکید کرد و افزود: ملت همیشه و در همه صحنه‌های دفاع از انقلاب حضور داشتند و باید به بهترین شکل به آنها خدمت کنیم.
* بانکها عقود شرعیه را رعایت نمی‌کنند و بانکداری ما در حال تبدیل به بانکداری اسلامی توأم با ربا است
آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی در این دیدار با اشاره به اینکه مردم با روی کار آمدن دولت جدید به حل مشکل انرژی هسته‌ای و بهبود وضعیت اقتصادی امید پیدا کردند گفت: اگر در بحث انرژی هسته‌ای دشمنان لجبازی نکنند شاید این مسئله به نتیجه برسد.
آیت‌الله مکارم شیرازی با بیان اینکه فشار اقتصادی بر طبقات پایین خیلی زیاد است، ابراز کرد: مردم در این ارتباط با ما صحبت می‌کنند و 700 نامه در این رابطه آمده است که از مشکلات اقتصادی گلایه می‌کنند.
وی مشکلات کارخانه‌ها را مورد توجه قرار داد و گفت: امروز کارخانه‌ها گلایه می‌کنند که با گران شدن همه چیز از ما توقع دارند تا اجناس خود را با همان قیمت گذشته به فروش برسانیم.
آیت‌الله مکارم شیرازی بیان کرد: بانکها عقود شرعیه را رعایت نمی‌کنند و بانکداری ما در حال تبدیل به بانکداری اسلامی توأم با ربا است؛ در عقود اسلامی باید به همان عقد عمل شود و برای غیر آن نمیتوان عمل کرد.
وی با بیان اینکه در بانکداری اسلامی بانک باید سرمایه را به تولید ببرد و اگر سهمی می‌دهد از درآمد آن تولید باشد افزود: بانکها باید جلوی ازدیاد شعبه‌ها را بگیرند چون مردم تصور می‌کنند که بانکها درآمد فراوانی دارند که این همه شعبه دارند.
این مرجع تقلید با تأکید بر اینکه بانکها باید سود در سایه خدمت ارائه دهند نه منهای خدمت به مردم گفت: بانکها بیش از همه چیز سود خود را می‌بینند.
آیت‌الله مکارم شیرازی با اشاره به مسئله هدفمندی یارانه‌ها ابراز کرد: این یارانه‌ها از ابتدا بلایی برای مملکت بود و بنده به مجلس گفتم که باید جلوی این مسئله را از ابتدا می‌‌گرفتید.
وی با بیان اینکه دادن پول هنگفت چرخ اقتصاد ما را می‌خواباند، اظهار کرد: فقط یک سوم جمعیت ما نیازمند دریافت یارانه هستند.
آیت‌الله مکارم شیرازی با اشاره به اینکه بانکها نباید جریمه تأخیر بگیرند، گفت: جریمه‌های تأخیر داخل در فاز تعزیر میشود و این تعزیر متعلق به بیت‌المال و حاکم شرع است.
وی با بیان اینکه آمارها باید واقعی باشند، ابراز کرد: آمارها نباید خوشایند دولت‌ها باشد و هر تشکیلاتی که آمار غیرواقعی بدهد در آینده با شکست مواجه میشود.
*در مملکت اسلامی بانکها نباید جریمه دیر کرد بگیرند
آیت‌الله حسین نوری همدانی نیز با تاکید بر اینکه نباید برخی از مشکلات اقتصادی را به دلیل تحریم‌ها بدانیم گفت: اقتصاد یکی از جنبه‌های مهم جامعه اسلامی است و باید نسبت به آن اهتمام لازم را داشته باشیم.
این مرجع تقلید اظهار کرد: فقر در اسلام وجود ندارد و برنامه اسلامی طوری است که اگر به آن عمل شود فقر ریشه‌کن میشود.
آیت‌الله نوری همدانی با بیان اینکه اسلام سعی می‌کند، در جامعه سه موضوع جهل، فقر و ظلم را ریشه‌کن کند، ابراز کرد: مبنای اسلام این است که مردم فقیر نباشند و رفاه نسبی داشته باشند.
وی با اشاره به اینکه باید بر قیمت‌ها نظارت وجود داشته باشد، بیان کرد: عدم توجه به قیمت‌ها سبب فقر در جامعه میشود؛ متأسفانه در کشور اجناس در هر منطقه‌ای به یک قیمت عرضه میشود.
استاد حوزه علمیه قم با بیان اینکه 50 درصد گرانی و فقر، معلول بی مدیریتی است، یادآور شد: فقر عارضه کمرشکن و تلخی است.
آیت‌الله نوری همدانی با تأکید بر اینکه فقر سبب انحطاط و عقب‌ماندگی میشود، خاطرنشان کرد: اگر بتوانید با برنامه‌ریزی با فقر مبارزه کرده و آن را ریشه‌کن کنید، اقدام مؤثری در مسیر پیشرفت کشور انجام داده‌اید.
آیت‌الله نوری همدانی با بیان اینکه بانکها نقش مهمی در زندگی اقتصادی مردم دارند، گفت: فرهنگ بانکها مربوط به اروپا است و از آنجا به ایران آمده است و ما باید بانکداری را اسلامی کنیم.
وی با اشاره به اینکه باید هدف بانکها خدمت به مردم باشد، عنوان داشت: باید به مسئله بانکداری بدون ربا توجه کنیم و این مسئله باید از ایران اسلامی آغاز شود.
این مرجع تقلید با بیان اینکه پول افراد متمول باید در مسیر تولید و چرخیدن چرخ اقتصاد مملکت مصرف شود، ابراز کرد: بانکها دیرکرد می‌گیرند، مملکت اسلامی نباید بانک‌هایش به این شکل باشند.
آیت‌الله نوری همدانی با اشاره به اینکه اسلام، سود را در برابر کار می‌داند؛ نه در برابر سرمایه، گفت: بانکها باید بدون ربا و منشأ خدمت برای مردم باشند، عقود اسلامی واقعاً باید عقود اسلامی باشد؛ اگر ربا ریشه‌کن شود و پولها را در راه تولید به کار ببریم، مشکلات ما حل میشود.
ملتی که جیب خالی داشته باشد ستون فقراتش شکسته شده و چنین ملتی اهل مقاومت نیست
آیت الله جوادی آملی با اشاره به اینکه همواره باید با مردم صداقت داشته باشیم خاطرنشان کرد: مردم دارای فطرت درستی هستند و در چارچوب دین حرکت می‌کنند.
وی تاکید کرد: اگر مردم عمل درست ببینند در مسیر دین می‌مانند چیزی که آنها را از مسیر خارج می‌کند اختلاس و بی‌عرضگی است.
آیت‌الله جوادی آملی با تاکید بر اینکه امام به مردم ثابت کرد که خیمه دین به همه مردم اختصاص دارد تصریح کرد: امروز در جامعه نیاز داریم که به اقتصاد و فرهنگ توجه لازم را داشته باشیم.
وی با اشاره به تاکید رهبری به توجه به اقتصاد مقاومتی گفت: در فرهنگ دینی و قرآنی مال و دارایی ستون اقتصادی جامعه است.
این استاد حوزه گفت: ملتی که جیب خالی داشته باشد ستون فقراتش شکسته شده و چنین ملتی اهل مقاومت نیست.
وی با اشاره به اینکه مشکلات اقتصادی موجب بروز مشکل در بخش‌های اشتغال و اقتصاد میشود، گفت: باید به دور از شعار به حفظ استقلال مملکت بود؛ ملتی که جیبش خالی باشد اهل سازش است.
*اخذ دیرکرد در اسلام حرام است
آیت‌الله جعفر سبحانی نیز در دیدار رئیس کل بانک مرکزی با بیان اینکه مسئولان باید کاری کنند که تجارت در دست مردم باشد و دولت بر کار آنها نظارت داشته باشد، اظهار داشت: الان بانکها کار تجارت را انجام میدهند که این باید اصلاح شود.
وی تاکید کرد: اگر بخواهیم تورم را کم و اشتغال ایجاد کنیم باید درهای کشور را ببندیم و واردات در حد بسیار کم باشد.
این مرجع تقلید در ادامه ضرورت حمایت از تولیدات داخلی را مورد تاکید قرار داد و اظهار کرد: به طور مثال در کشور ما نساجی در حال رشد است و باید از این صنعت حمایت کرد.
وی تصریح کرد: باید زمینه‌ای فراهم شود که صادرات در کشور رونق گرفته و واردات نیز در حد ضروریات باشد.
آیت‌الله سبحانی گفت: اگر این اتفاق بیفتد تولید و اشتغال در کشور رونق گرفته و شاهد خواهیم بود که تورم نیز کنترل میشود.
این مرجع تقلید در بخش دیگری از سخنان خود اظهار کرد: استفتائاتی نزد ما می‌آید که افراد اقساط خود را پرداخت کرده‌اند ولی مشکل دیرکرد دارند.
وی تصریح کرد: اخذ دیرکرد در اسلام حرام است و کسب دیرکرد نوعی تعارض بین قوه مجریه و فتوا و فقه به وجود می‌آورد؛ مشکل دیرکرد در سیستم بانکی باید حل شود.
ربوی بودن عملیات بانکداری در کشور مورد تاکید همه مراجع و علمای بزرگ حوزه علمیه است و مسئولین باید این دغدغه و هشدارها را جدی گرفته و با برنامه‌ریزی صحیح طبق دستورات اسلامی و نظارت بر عملکرد بانکها این آسیب جدی را از نظام اسلامی دور کرده و در این عرصه نیز الگویی کاملاً اسلامی و انسانی به جهانیان ارائه دهند.
منبع: خبرگزاری فارس
