زكات مهمترین واجب مالی دینی است كه مورد قبول تمام مسلمانان در همه زمانها بوده و از ضروریات اسلام به شمار می رود و انكار كننده آن اگر با علم به ضرورت لازمه آن به انكار خدا و پیامبر باشد مرتد می گردد.

زکات تا آنجا قابل توجه است كه در قرآن در ردیف نماز آمده و به آن امر شده است و در روایات پیغمبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله ـ و ائمه ـ علیهم السّلام ـ بیش از سایر حقوق مالی به آن اهمّیت داده شده و از ترك و كوتاهی در دادن آن شدیداً نكوهش شده است تا جایی كه فرموده اند كسی كه از دادن زكات (هر چند مختصر باشد) خودداری كند از مۆمنین و مسلمانان نبوده (وسائل الشیعه، ج 6، ص 18، حدیث 3) و در وقت مرگ به او گفته می شود (یهودی یا ارمنی) هر كدام كه می خواهی بمیر (یعنی تو مسلمان و دیندار نمی باشی) (وسائل الشیعه، ج 6، ص 18، حدیث 5) و كسی كه به مال و درخت و زمین او زكات واجب شود و ندهد خداوند در روز قیامت تا هفت طبقه آن زمین را در گردنش قرار می دهد (وسائل الشیعه، ج 6، ص 14، حدیث 13) و هر كس چیزی از زكات بر او باشد و از دادنش خودداری كند خداوند عالم در روز قیامت آن را به صورت مار بزرگ و آتشین در گردن او قرار می دهد كه تا وقت فارغ شدن مردم از حساب (كه پنجاه هزار سال به طول می انجامد) گوشت بدن او را گاز می گیرد. (وسائل الشیعه، ج 6، ص 11، حدیث 3)

در تمجید و فضیلت دادن زكات در روایات آمده كه خداوند آن را پرورش می دهد (پاداش آن را زیاد می كند) چنانكه یك نفر فرزند خود را پرورش می دهد و در قیامت (زكات و پاداش او) مانند كوه احد می گردد و زكات دادن، مرگ بد را دفع كرده و پنهانی دادن، صدقه (و زكات)، غضب خدا را خاموش می كند. (سفینه البحار، ج2، ص 23، حدیث1)

زكات یعنی چه؟

زكات در لغت به معنای طهارت و پاكیزگی، تقدس، نمو و رشد، تبرئه، صدقه، نیكی، تصدیق، حرمت، روی سفید، خیرات، آمده است.

در اسلام زكات كه گاهی به آن هم صدقه گفته می شود عبارت است از اینكه افرادی كه بالغ، عاقل، مالك، مجاز در تصرف اند در صورتی كه گندم، جو، خرما، كشمش، گاو، گوسفند، شتر، طلا، نقره، داشته باشند و به اندازه نصاب (مقدار معینی در هر كدام در فقه بیان شده) مال آنها برسد با شرائط و مقرراتی باید مقداری از آنها را به حاكم شرع یا مستمندان بدهند یا در اموری كه اجازه داده شده مصرف نمایند، و از آنجا كه دادن این مقدار از مال موجب پاكی مال از حرام و كم و زیاد شدنها و شبهاتی كه در تحصیل مال نوعاً به وجود می آید، می شود و نیز دادن مال سبب می شود كه روح انسان از بخل، حرص، طمع، علاقه شدید به دنیا آلودگی به مادیات پاك و پاكیزه گردیده و روحیه سخاوت و هم دردی با مستمندان و رفع گرفتاریهای آنان و برطرف كردن نابسامانیهای جامعه و توجه به خدا و روی آوردن به آخرت و دستورات دینی و عشق به پاداشهای آخرتی در زكات دهنده به وجود می آید و باعث صفای فكر و جان او می گردد و تكامل روحی پیدا كرده و مال او بركت می یابد از این رو به دادن چنین مالی زكات گفته شده است چنانكه خداوند به رسول اكرم می فرماید:«خُدْ مِنْ اَمْواِلهِمْ صََدََقَهَ تُطَهّرُهُم وَ تُزَكّیهِمْ» (یعنی ای رسول ما)زكات مال آنها را بگیر تا به وسیله آن آنها را پاك و پاكیزه گردانی.(سوره توبه، 31)

زكات در ادیان گذشته

بنابر آنچه از قرآن مجید استفاده می شود زكات مختص به اسلام نیست بلكه در ادیان گذشته نیز زكات جزء برنامه ها و قوانین اساسی پیغمبران پیشین بوده است چنانكه خداوند از سخن حضرت عیسی نقل می كند كه وقتی نبوت خویش را اعلام كرد گفت: «وَ اَوْصانی ِبالصَّلوهِ وَ الزِّكوه مادُمْتُ حَیّا» یعنی خداوند من را سفارش كرده است به نماز و زكات. (سوره مریم، آیه 31)

و درباره ‌حضرت اسماعیل می فرماید: «وَ كانَ یأمُرُاَهْلَهُ بِالصَّلوهِ وَ الزَّكوهِ وَ كانَ عِنْدَ رَبّه مَرضیّا» یعنی حضرت اسماعیل اهل خود را دستور به نماز و زكات می داد و نزد پروردگارش پسندیده بود (سوره مریم، آیه 55) و جای دیگر پس از اینكه نام بسیاری از پیامبران را می برد می فرماید: «وَ اَوْحَیْنا اِلَیْهِمْ فِعْلَ الْخَیْراتِ وَ اِقامَ الصَّلوهِ وَ ایِتْاءَ الزَّكوهِ» یعنی كارهای خوب و نماز و زكات را به آنها وحی كردیم. (سوره انبیاء، آیه 73)

و درباره اهل كتاب (یهود و نصاری) می فرماید آنان امر نشده بودند مگر اینكه خدا را به اخلاص كامل در دین پرستش كنند «وَ یُقیمُوا الصَّلوهَ وَ یُۆْتُوا الزَّكوهَ وَ ذلِكَ دِیْنَ الْقٌیِّمَهِ» آنان مأمور شده بودند نماز را به پا دارند و زكات بدهند كه این دین درست است. (سوره بینه، آیه 5)

این آیه می رساند که دین درست دینی است كه در آن پرستش خدا و نماز و زكات باشد.

منابع: – تلخیص از كتاب فروع دین، غلامحسین رحیمی  ص 46. – اندیشه قم

 

منبع: تبیان