ربا از دیدگاه قرآن و روایات

به نقل از “ندای یک بسیجی”: دفتر نشر آثار استاد منظوری امام زاده این بار برآن شد تا پژوهشی باعنوان ربا از دیدگاه قــرآن و روایـات  که  توسط استاد گـرانقدرحجت الاسلام والمسلمین منظوری امام زاده تالیف گردیده را نشر دهد این مقاله توسط علیرضا منظوری امام زاده و سرکارخانم دکتر هدیه رماحی تدوین و ویراستاری شده  و در اختیار عموم قرار گرفته امید است مورد توجه و استفاده همگان واقع گردد.

در محضر استاد عزیزمان حجت الاسلام والمسلمین منظوری امام زاده پیرامون :

ربا از دیدگاه قرآن و روایات

 

اعوذ بالله من الشیطان الرجیم

بسم الله الرحمن الرحیم

یمحق الله الربا[1]

خداوند ربا را نابود می‌كند.

معنی لغوی:

ربا= ربو. در اصل به معنی زیادی و بالا آمدن چیزی را گویند. به تپه و برآمدگی‌ها زمین از این جهت(ربوه) می‌گویند كه نسبت به اطرافش بلندتر است. معامله ربوی را از آن جهت (ربا) گویند كه نسبت به اصل سرمایه زیادتر است.[2]

از این واژه به این معنی درچهار سوره، طی شش آیه، هشت بار در قرآن یاد شده است.

ربا، تصرف مال دیگران به باطل است.

دین مبین اسلام در عین حالی كه مالكیت خصوصی را قبول دارد، تعریف دلبخواه مالك در مالش را قبول ندارد.

در نگاه اقتصادی اسلام، به دست آوردن پول و ثروت و نگاه‌داشتن و به مصرف رساندن آن شامل مقرراتی است كه تخلف از آن مقررات منجر به سلب مالكیت یا سلب استقلال در تصرف مال توسط مالك می‌شود.

قرآن كریم یكی از موارد مقررات در تجمیع ثروت را پرهیز از باطل گرایی می‌‌داند و می‌فرماید:

{لا تأكلوا اموالكم بینكم بالباطل}[3]

«اموال یكدیگر را بین خود و به باطل نخورید»

اكل: یعنی خوردن ولی در این آیه كنایه از هر گونه تصرف است.

اموال: شامل هر چیزی است كه مالكیت در آن تصور شود. و مالكیت‌آور باشد.

بینكم: نسبت دادن اموال به مردم دلالت بر اصل مالكیت در اسلام را دارد.

باطل: در مقابل حق است یعنی عملی كه غرض صحیح عقلایی بر آن مترتب نباشد. و این معنی عام است كه در ربا معامله و داد وستد می‌تواند موارد زیادی را شامل شود. از جمله تصرف مالِ غیر از راه‌دزدی، كم‌فروشی، غصب، غش در معامله و … و ربا.

بنابراین معنی آیه شریفه این می‌شود كه:

در هر یك از اموال مردم، هرگونه تصرف غیر عقلایی از جمله ربا ممنوع و خلاف حق می‌باشد. ممكن است سوال شود : چرا در داد و ستد‌ها ربا باطل و غیر عقلایی است؟

پاسخ روشن است زیرا: ربا از جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی، و اخلاقی مفسده‌انگیز است و هر چیزی كه در جامعه ایجاد فساد كند باید پاكسازی شود.

فساد ربا از جنبه اقتصادی

از نظر اقتصادی ربا دارای مفاسد و آثار سوء فراوان در جامعه است از آن جمله:

1. ربا وسیله ثروتمندان برای استثمار و استغلال ضعیفان است.
2. ربا تبدیل شدن پول و سرمایه از وسیله به هدف است.
3. ربا برهم زننده موازنه اقتصاد صحیح در جامعه است.
4. ربا تعطیل كننده بازار جحارت و داد و ستدهای مشروع است.
5. ربا مانع شكوفایی ابتكار است و استعدادها خلاق در رباخوار و ربا دهنده است.
6. ربا نوعی بیماری اقتصادی است كه اگر درمان نشود، اقتصاد جامعه به تباهی كشیده خواهد شد.

فساد ربا از جنبه اجتماعی

آنچه از آثار سوء با از جنبه اقتصادی به عرض رسید می‌توان به نوعی از آثار سوء ربا از جنبه اجتماعی هم به حساب آورد. به علاوه از مهم‌ترین و در عین حال خطرناك‌ترین فساد ربا در جامعه ایجاد دو گروه: اقلیت بی‌نیاز و اكثریت نیازمند است.

كه امروزه از آن به عنوان فاصله طبقاتی یاد می‌شود. فاصله‌ای كه منشأ همه انحرافات و مفاسد اجتماعی است. فاصله‌ای كه اگر به سر پنجه تدبیر پر نشود و همه ارزش‌های انسانی را در خود فرد خواهد برد. و از اجتماع چنان خواهد ساخت كه علی (ع) می‌فرماید:

اَضرِبْ بِطَرفِكَ حَیثُ شِستَ منَ الناس، فَمَل تُبصِرُ الّا فقیراً یكابِدُ فَقراً اَو غنیّاً بَدَّل نِعمَه الله كُفراً اَو بخیلاً اتَّخَذَ البُخلَ بِحَقِّ اللهِ وفْراً اَو متمّرداً كأنَّ بِإذنِه عَنْ سَمعِ المواعِظِ وقراً[4]

و چه مظفره دردناك و چه اجتماع ننگینی. هرجا كه نظر می‌اندازی، از سوئی مستمندی را می‌بینی كه با فقر و بی‌نوایی دست به گریبان است و از سوی دیگر توان‌گری كه نعمت خدارا به صورت كفران آمیزی در هوا و هوس خود صرف می‌كند و یا بخیل آزمندی كه حقوق الهی را درباره بندگان او دریغ كرده به روی هم انباشته است و یا سركشی كه گوش او از شنیدن پند و اندرز‌‌ها كر است؟!

فساد ربا از جنبه اخلاقی

اسلام دین برادری و اخوت است. و هر رابطه مودت آمیز كه بین برادران وجود دارد باید بین مسلمانان وجود داشته باشد این پیام قرآن است كه:

{انّما المؤمنون اخوه}[5]

«مومنان برادر یكدیگرند»

حضرت امام صادق ع فرمودند:

اَلمؤمن أخوالمؤمنْ، عَنَه و دلیلَهُ، لا یَخونُهُ و لا یظْلِمُهُ و لا یَغُشُّهُ و لا یَعِدُهُ عِدَهّ فیَخلَفُه[6]

مؤمن برادر مؤمن است و به منزله چشم او و راهنمای او است هرگز به او خیانت نمی‌كند و ستم روا نمی‌دارد و با او غش و تقلب نمی‌كند و هر وعده‌ای را كه به او دهد تخلف نمی‌كند.

قرآن كریم با لحن‌های مختلف و متنوع و در عین حال محرك احساسات بدین موضوع تشویق فراوان نموده است تا جایی كه رسیدگی به مؤمنان در حدّ ایثار را از ویژگی‌های مؤمنان راستین دانسته و می‌فرماید:

{و یؤثرون علی انفسهم ولوكان بهم خصاصه}[7]

«و آنها را برخود مقدم می‌دارند هرچند ـ خودـ شدیداً نیازمند باشند»

در شأن نزول این آیه شریفه چنین آمده است:

كسی خدمت پیامبر| آمد  و عرض كرد: گرسنه‌ام، پیغمبر دستور داد، از منزل غذایی برای او بیاورند، ولی در منزل حضرت غذا نبود. حضرت فرمود:

چه كسی امشب این مرد را میهمان می‌كند؟

مردی از انصار اعلام آمادگی كرد و او را به منزل خویش برد. اما جز مقدار كمی غذا برای كودكان خود چیزی نداشت.

سفارش كرد غذا را برای میهمان بیاورید و چراغ را خاموش كرده و به همسرش گفت: كودكان را هرگونه ممكن است چاره كن تا خواب روند. سپس زن و مرد بر سر سفره نشستند و بی‌آنكه چیزی از غذا در دهان بگذارند دهان خود را تكان می‌دادند. میهمان گمان كرد آنها نیز همراه او غذا می‌خورند. و مقدار كافی خورد و سیر شد. و آنها شب گرسنه خوابیدند.

صبح خدمت پیامبر(ص) آمدند. پیامبر نگاهی به آنها كرد و تبسمی فرمود: آیه فوق را تلاوت كرد و ایثار آنها را ستود.

در روایاتی كه از طرف اهل بیت رسیده می‌خوانیم: میزبان علی(ع) و كودكان به فرزندان او. و كسی كه كودكان را گرسنه خواباند بانوی اسلام فاطمه زهرا (س) بود.[8]

با توجه به مطالب فوق كه صفحه‌ای كتاب قطور توصیه‌ها و سفارشات اسلام در این باب است آیا رباخواری با روح اسلام و مسلمانی، اخوت و برادری، انفاق و ایثار، رحم و مروت سازگاری دارد؟

آیا ربا آفت ارزش‌های انسانی و اخلاقی در جامعه نیست؟

تعریف ربا و اقسام‌ آن

قبل از بررسی (ربا) از دیدگاه قرآن كریم بهتر است بدانیم(ربا) چیست؟ و اساساً به چه نوع داد و ستدی ربا گفته می‌شود؟

فقهای امامیه ربا را به دو قسم كرده اند؟

1. ربای در معاملات یا ربای معاملی
2. ربای در وام یا ربای قرضی

و اما تعریف و اقسام ربای در معاملات یا ربای معاملی:

ربای معاملی را اینگونه تعریف‌كرده اند: فروش یك كالا به كالاهای مشابه و مماثل او با فزونی عینی یا حكمی در یكی از آن دو. همچون فروش صد كیلو گندم در مقابل 120 كیلو گندم دیگر. در فزونی عینی

یا فروش 20 كیلو گندم نقدی به 20 كیلو گندم نسیه‌ای در فزونی حكمی.

به اعتقاد فقهای امامیه سبب تحقق ربا در معاملات بر وجود دو ركن است: اول: اتحاد و یگانگی عرفی میان دو كالای مبادله شده گرچه صفات و ویژگی‌های آن دو متفاوت باشند. از این رو فروش 100 كیلوبرنج مرغوب به 120 كیلو برنج نامرغوب معامله‌ای ربوی شمرده می‌شود. دوم : هر دو كالای مبادله شده باید از كالاهایی باشد كه واحد فروش و تبدیل آنها وزن یا حجم یعنی كیلو و پیمانه بوده باشد. اما اگر واحد فروش آنها تعداد و شمارش عددی «همچون تخم مرغ، سكه، اسكناس و…» بوده باشد فروش دو كالای مشابه با فزونی یكی از آنها «همچون فروش یك تخم مرغ به دو تخم مرغ» سبب حدوث معامله‌ی ربوی نخواهد شد.

معیار پیمانه‌ای یا وزنی یا عددی بودن كالا به نظر مشهور فقهاء امامیه عرف عقلاء در روابط اقتصادی و معاملات تجاری میان خود می‌باشد.

موارد استثناء در ربای معاملی

اصل اولی آن است كه مطلق معاملات ربویه حرام و ممنوع و باطل باشد. لیكن از این اصل كلی مواردی استثناء شده است. كه به رغم ربا بودن اصل معامله، شرع مقدس ربوی بودن را از آن برداشته است این موارد عبارتند از:

الف: معامله ربوی  میان پدر و فرزند. پدر و فرزند هر یك می‌تواند از دیگری ربا بگیرد ولی بین مادر و فرزند ربا حرام است.

ب: معامله ربوی میان زن و شوهر

ج: معامله ربوی میان برده و آقایش ـ عبد و مولی.

د: معامله ربوی میان مسلمان و كافر حربی به شرط این كه طرف گیرنده اضافه مسلمان باشد نه كافر. این حكم در مورد كافر ذمی صدق نمی كند یعنی مسلمان نمی‌تواند از كافر ذمی ربا بگیرد و اما تعریف و اقسام ربای در وام یا ربای قرضی:

مقصود از ربای قرضی اضافه ای است كه در  قرض با پیش‌شرط قبلی از وام گیرنده دریافت می‌شود.

ربای قرضی دارای دو ركن اساسی است: اول : شرط بازپرداخت اضافه از سوی وام گیرنده، دوم: انتفاع و سودیابی وام دهنده.

ربای قرضی دارای انواعی است از آن جمله:

الف: اضافه عینی، همچون پرداخت 100 كیلو گندم به عنوان قرض و شرط بازپرداخت به 110 كیلو. یا وام و قرض دادن مبلغ هزار تومان به شرط بازپرداخت 1100 تومان.

ب: اضافه حكمی، همچون پرداخت 100 كیلو برنج نامرغوب به عنوان قرض به شرط بازپرداخت 100 كیلو برنج مرغوب.

ج: شرط اضافه غیر عینی و حكمی. همچون بازپرداخت قرض و شرط انتفاع و بهره‌برداری از كتاب یا خانه وام گیرنده و یا شرط انتفاع شخص ثالث.

تماس این انواع معاملات ربای قرضی، حرام و ممنوع و باطل می‌باشد.[9]

بنابراین اگر كسی مبلغی پول به صاحب خانه‌ای بدهد و در مقابل از خانه‌اش استفاده كند بدون این كه وجهی به عنوان كرایه پرداخت كند. ربا و نامشروع است. و این چیزی است كه متأسفانه بسیار در جامعه رایج است.

مسئله:

در صورتی كه بدون شرط پرداخت اضافی، قرض كننده خود مقداری اضافی به قرض دهنده بپردازد مانعی ندارد. و جزء ربا به حساب نمی‌آید ـ بلكه مستحب است كه قرض كننده در برابر احسانی كه قرض دهند در حق او كرد برای تشویق او به قرض دادن، مقداری به عنوان هدیه به وی بپردازد.[10]

اكنون كه آشنایی اجمالی با تعریف ربا و اقسام و آثار آن پیدا كردیم ببینیم دیدگاه قرآن در مورد ربا چیست؟

تحریم ربا قبل از اسلام

{واخذهم الربوا و قدنهوا عنه و اكلهم اموال الناس باالباطل}[11]

«و همچنین به خاطر ربا خواری در حالی كه از آن نهی شده بودند و خوردن اموال مردم به باطل»

قوم یهود به خاطر سركشی‌های خود در مقابل فرمان خدا از قسمتی چیزهای پاكیزه و حلال محروم شده و بر آن حرام گردید. از جمله سركشی‌های آنان حلال شمردن ربا و خوردن مال مردم به باطل بود.

از این آیه شریفه موارد زیر استفاده می شود:

1. ربا در ادیان قبل از اسلام هم حرام و خداوند از آن نهی كرده بود.
2. ربا خواری تصرف مال مردم به ناحق است.
3. یهود ربا را حلال كرد و خدا هم قسمتی از حلال‌ها را بر آنان حرام كرد.

آیا ربا مانند بیع است؟

{قالو انما البیع مثل الربا و احل الله البیع و حرم الربا}[12]

«گفتند بیع هم مانند ربا است در حالی كه خداوند بیع را حلال كرده و ربا را حرام نموده است»

انسان‌های گنهكار برای توجیه گناه خود آگاه متشبث به عذرهای بدتر از گناه می‌شوند. وقتی از یك ربا‌خوار بپرسید: چرا ربا می‌خوری؟ چرا سرمایه‌ات را در راه معامله حلال به كار نمی‌اندازی در پاسخ می‌گوید: ای بابا چه فرقی می‌كند همه معامله است. این‌هم نوعی خدمت به جامعه است.

در حالی كه چنین نیست!بلكه بین بیع و ربا تفاوت فاحشی است كه یك نمونه بارز این تفاوت را آیه فوق چنین بیان می‌كند كه:

{احل الله البیع و حرم الربا}

«خدا بیع را حلال كرده و ربا را حرام»

آیا بین چیزی كه حلال است با چیزی كه حرام، هیچ تفاوت نیست؟ آیا ادعای پوچ رباخوار می‌تواند حرام خدا را حلال كند؟ یا حلال و حرام را در یك سطح مساوی‌ قرار دهد؟!

آیا ربا مانند صدقه است؟

{یمحق الله الربا و یربی الصدقات}[13]

«خداوند ربا را نابود می‌كند و صدقات را افزایش می‌دهد»

یمحق: از ماده (محق) به معنی نقصان و زوال تدریجی است. چنان كه «اربا، یربی» نمو و رشد تدریجی است.

صدقه: كه جمع آن صدقات است. به مالی گفته می‌شود كه انسان در راه خدا می‌دهد واجب باشد یا مستحب.

یكی از دلایل رباخواران در موجّه جلوه دادن عمل خلاف خود همین است كه می‌گویند:

همچنانكه صدقات خدمت به نیازمندان است ربا نیز نوعی خدمت به نیازمندان است. ولی این ادعا با آنچه آیه شریفه فوق به عنوان آثار صدقات و ربا بیان كرده مخالف است زیرا آنچه از صدقات باقی می‌‌ماند. در دنیا و آخرت به تدریج رو به افزایش است. ولی آنچه از ریا باقی می‌ماند رو به زوال و نابودی است. ایجاد امنیت از مهم‌ترین آثار جامعه‌ای است كه در آن صدقات رایج گردد و این امنیت به اشكال محبت و اظهار ارادت و دوستی نسبت به صدقه دهنده ظهور پیدا می‌كندو به تدریج تقویت می‌یابد. برعكس ایجاد ناامنی از مهم‌ترین آثار جامعه‌ای است كه در آن ربا رایج گردد و این ناامنی به اشكال كینه و عداوت و اظهار تنفر و دشمنی نسبت به رباخوار ظهور پیدا می‌كند و به تدریج محبوبیت خود را از دست می‌دهد.

بنابراین جان و مال افراد و نیكوكار و خیّر همواره تحت حمایت مردمی از هرگز ندی در امان است. ولی جان و مال افراد رباخوار همواره در معرض خطر غارت و چپاول مردمی قرار دارد كه زمین خورده رباخواران هستند.

ربا به هر اندازه كه باشد حرام است.

{یا ایها الذین آمنوا الا تأكلو الربوا اضعافاً مضاعفه و اتقوالله لعلكم تفلحون}[14]

«ای كسانی كه ایمان آورده اید ربا را چند برابر نخورید از خدا بپرهیزید تا رستگار شوید»

اضعاف: جمع (ضعیف) به معنی چند برابر. مضاعفه، مصدر باب مفاعله است، و وصف است برای اضعاف.

از خاصیت ربا این است كه چون زمان پرداخت آن فرا رسد و بدهكار قدرت پرداخت نداشته باشد سود آن افزایش می‌یابد تا آنكه گاه همه دارائی بدهكار را فرا می‌گیرد و او را از زندگی ساقط می‌سازد.

از مفهوم آیه فهمیده می‌شود كه تنها این گونه ربا «ربای مضاعف» حرام است و ربای غیر مضاعف یعنی مثلاً یكبار سود ربوی گرفتن حرام نیست!! در حالی كه چنین نیست ربا به هر اندازه چه مضاعف و چه غیر مضاعف حرام است و آیه فوق هم با حرام دانستن ربای مضاعف نمی‌خواهد ربای غیر مضاعف را استثناء كند بلكه این تعبیر یا در مقام بیان ربای فاحش است یا در مقام بیان ربای غالب و یا هر دو.

ربای فاحش به این معنی كه سیر ربا به طور تصاعدی بالا می‌رود. بنابراین سود ربا به هر اندازه چه از نوع فاحش چه از نوع غیر فاحش، چه از نوع غالب و چه از نوع غیر غالب حرام و مورد نهی خداوند قرار گرفته است.

رباوار محبوط شیطان است

{الذین یأكلون الربا لا یقومون الاكما یقوم الذی یتخبطه الشیطان من المس}[15]

«كسانی كه ربا می‌خورند بر نمی‌خیزند مگر مانند كسی بر اثر تماس شیطان تعادل خود را از دست داده باشد»

خبط: به معنی زدن كسی یا چیزی به طور نامنظم مثل زدن شاخ و برگ‌های درخت با عصا.

مس: دست زدن وبه معنی لمس كردن است با این تفاوت كه لمس برای یافتن چیزی است هر چند كه یافت نشود.[16]

از این آیه شریفه استفاده می‌شود كه رباخواران مخبوط شیطانند. یعنی شیطان به سر و روی آنان دست كشیده لذا تعادل خود را به هنگام برخاستن «یعنی انتخاب راه صحیح زندگی» از دست داده اند. و به جای راه مستقیم به بیراهه می‌روند و در نهایت سر از ناكجاآباد در خواهند آورد.

نكته قابل توجه:

خبط، به همان معنایی كه عرض شد تنها یك بار در قرآن آمده و آن هم در مورد رباخواران است كه توسط شیطان صورت می‌گیرد. و شیطان جز با رباخوار، با هیچ گناهكار دیگری به شكل خبط برخورد نمی‌كند. و این نوع برخورد شیطان با رباخوار شاید به خاطر این باشد كه رباخوار با این كار نظم عمومی به ویژه نظم اقتصادی جامعه را به هم می‌زند. لذا خود باید گرفتار زندگی نامنظم و پر از اضطراب در دنیا و آخرت گردد.

رباخوار از خدا نمی‌ترسد

{یا ایها الذین امنوا اتقو الله و ذروا ما بقی من الربا ان كنتم مؤمنین}[17]

«ای كسانی كه ایمان آورده اید از خدا بترسید و آنچه از ربا باقی مانده رها كنید اگر ایمان دارید»

قبل از نزول این آیه رباخواری در بین مردم رواج داشته است با نزول این آیه، ربا اكیداً نهی شد بنابراین هر كس بعد از نزول این آیه ربا را ترك نكند مؤمن نیست زیرا ربا با روح ایمان مغایرت دارد. لذا مؤمن ربا نمی‌خورد و چون  ربا خورد مومن نیست. مفاضاً بر این رباخوار از خدا نمی‌ترسد، زیرا اگر از خدا می‌ترسید ربا نمی‌خورد. بنابراین ترك ربا از لوازم ایمان به خدا و تقوای الهی است.

اعلام جنگ خدا با رباخواران

{فان لم تفعلو فأذنوا بحرب من الله و رسوله}…[18]

«اگر ترك ربا نكنید پس آماده جنگ از سوی خدا و پیامبر او باشید»

الف: اعلام جنگ، نشان‌دهنده شدت دشمنی  اعلام كننده نسبت به طرف مقابل است.

ب: در قرآن خدا جز با رباخواران با هیچ گروه دیگری اعلام جنگ نكرده است.

با این دو مقدمه به این نتیجه می‌رسیم كه:

اولاً : ربا بدترین گناه است

ثانیاً: ربا خوار دشمن‌ترین دشمنان خدا است.

ثالثاً: طرف مقابل رباخوار، خدا و پیامبر او است.

ربا، در سخنان حضرات معصومین:

رسول گرامی اسلام فرمودند:

مَن اَكَلَ الرِّبا مَلَأَ اللهُ بَطنَهُ نارَ جَهَنََّمَ بقَدرِ ما اَكلَ قإن كَسَبَ مِنه مالاً لم یَقبَلِ الله شیئاً من عَمَلِه و لم یزل فی لعنه اللهِ و مَلائِكتِه مادامَ مَعَه قیراطٌ[19]

هر كس ربا خورد خداوند شكم او را از آتش دوزخ به آن اندازه كه ربا خورده است پر كند. و اگر مالی از این رهگذر بدست آورد ـ و انفاق كند ـ خداوند چیزی از عمل او را نخوهد پذیرفت . و تاوقتی كه نیم دانگ از ربا در مالش باشد، همیشه در زیر پوشش لعنت خدا و فرشتگان خواهد بود.

شرّ المكاسب كسبُ الرِبّا[20]

بدترین كسب‌ها، كسب ربوی است.

انَّ اللهَ عزَّوَجل لَعَنَ آكِلِ الرّبا و مُوَكلِّهِ و كاتِبَهُ و شاهِدیهِ[21]

همانا خداوند عزوجل رباخوار، ربا دهنده، نویسنده و شاهد آن را لعنت كرده.

الرّبا سبعونَ جُزءً فأیسَرُها مثلِ اَن یَنكَحَ الرَّجُل اُمَّهُ فی بَیت اللهِ الحرام[22]

گناه رباخواری هفتاد جزء است كه آسانترین جزء آن چون زنا كردن مرد با مادر خود در بیت‌الله الحرام است.

حضرت علی(ع) می‌فرماید:

معاشر الناسِ أَلفِقه ثمَّ المَتجَر و اللهِ للّربا فی هذه الأمه أخفی من دبیبِ النّمل علی الصّفا[23]

ای مردم، اول احكام ـ تجارت ـ را فرا گیرید پس تجارت كنید، به خدا سوگند ربا در این امت پنهان‌تر از حركت مورچه بر روی سنگ صاف است.

فَما جاعَ فقیرٌ الّا بما مُتِّعَ به غَنیُّ و الله سائِلُهُم عن ذلك[24]

هیچ تهیدست محرومی گرسنه نمی‌شود مگر آنكه نصیب او در خوشگذرانی ثروتمندی صرف می‌گردد و خداوند این طبقه را مورد مؤاخذه قرار خواهد داد.

من لَم یَتفقّه فی دینِه ثُّّمَ اتّجر ارتَطَم فی الربا ثم ارتَطَمَ[25]

هر كس دانش در دین خویش نداشته باشد ـ احكام حلال و حرام را یاد گیرد ـ و آنگاه به تجارت پردازد همواره در ربا فرو خواهد رفت.

حضرت امام صادق(ع):

بَلَغَ ابا عبد اللهِ عَن رَجلِ انّه كان یأكل الرّبا و یسّمیه اللّبا. فقال لئن امكنی الله منه لأحضر بّنَ عُنقَه[26]

به حضرت امام صادق(ع) خبر دادند كه مردی ربا می‌خورد و آن را به حساب عقل و زیركی خود می‌گذارد.

امام فرمود: اگر خداوند مرا بر او مسلط می‌كرد گردنش را می‌زدم ـ او را می‌كشتم ـ

حضرت امام رضا(ع):

اِعلم یَرحَمَك الله انّ الربا حرامٌ سحُتٌ من الكبائرِ و فیّما قدوعدَ اللهَ علیهِ النّار فنعوذُ ـ بالله ـ مِنها و هو محرّم علی لسان كلّ نبی و فی كل كتابٍ[27]

بدان خدایت رحمت كند كه به طور مسلم و با حرام است و از گناهان كبیره و از چیزهایی است كه خداوند به خورنده آن وعده آتش جهنم داده و ما از آتش جهنم به خدا پناه می‌بریم. و ربا از نظر همه پیامبران الهی و كتب آسمانی حرام است.

منبع: ندای یک بسیجی عاشق