«.. آیا مصرف‌گرائى افتخار است؟ مصرف‌گرائى یعنى اینکه ما هرچه گیر مى‌آوریم، صرف امورى کنیم که جزو ضروریات زندگى ما نیست. چه کنیم که ریشه‌ى ربا در جامعه قطع شود؟…» اینها جملاتی است که رهبر انقلاب در سفر به خراسان شمالی و در باب سبک زندگی، با لحن گلایه و پرسش از وضع فرهنگی و اقتصادی موجود، فرموده اند. [۱] وقتی چنین پرسشی در باب ریشه کن سازی ربا مطرح می شود، معلوم است که مخاطبان آن هم مسئولین هستند(به لحاظ سیاست سازی) و هم عموم مردم(به لحاظ فرهنگ سازی). اما پرسش اینجاست که مسئولین در قبال مطالبات شفاف رهبری چه کرده اند؟
مواضع رهبر انقلاب درباره ربا البته محدود به همین پرسش کوتاه نبوده و 
نیست. در بعد فقهی؛ ایشان در پاسخ به این سوال که افتتاح حساب و گرفتن وام مشروط بر ماندن پول به مدت معینى در بانک چه حکمی دارد می‌فرمایند: «اگر دادن پول به صندوق به این عنوان باشد که آن پول براى مدتى نزد صندوق به صورت قرض بماند به این شرط که صندوق هم بعد از آن مدت وامى در اختیار او قرار دهد و یا وام دادن صندوق به این شرط باشد که او قبلا مبلغى را در صندوق گذاشته باشد، این شرط در حکم ربا بوده و شرعا حرام و باطل است ولى اصل قرض نسبت به هر دو طرف صحیح مى‌باشد.» همچنین درخصوص حکم افتتاح حساب در صندوق‌هاى قرض‌الحسنه محلى که هر ماه به قید قرعه به نام یکى از اعضا در مى‌آید می‌فرمایند: «اگر شرط ضمن قرض در میان نباشد، تخصیص وام به اعضای صندوق یا به عضویت صندوق درآمدن، به امید دریافت وام در آینده، اشکال ندارد.» [۲]
در بعد فرهنگی و اقتصادی هم ایشان در اوایل دوران رهبری خود در سخنانی در سال ۶۹ در این باره فرموده اند: «اگر کارگزاران دستگاه بانکى بتوانند این را به معناى جامع و کامل مسأله اجرا و پیاده کنند، بزرگترین سنگر اقتصادى امروز دنیاست. خصوصیت بانکدارى اسلامى و از لوازم آن، دادوستد پول بر اساس غیر ربا، تنظیم مبادلات پولى بر اساس قوانین اسلامى و معاملات اسلامىِ صحیح است، که در آنها ظلم و استثمار و کنز و تبعیض و اختلاف طبقاتى و امثال اینها به وجود نمی آید.» [۳]
و نیز در سال ۷۸ در خطبه های نماز جمعه فرموده اند: «ما بانک بدون رباى اسلامى را در اواخر حیات مبارک امام راه انداختیم، اما ناقص! یکى از همّتهاى دولت فعلى این هست و امیدواریم ان‌شاءاللَّه در این کار موفّق شوند که بانک اسلامىِ بدون ربا را به‌طور کامل اجرا کنند. البته قبلاً فعّالیتهاى زیادى شده است؛ اما بایستى قدمهاى بعدى برداشته شود.» [۴]
همچنان که در ابتدای امر اشاره شد، ایشان در سخنرانی های اخیر خود هم به موضوع ربا اشاراتی داشته اند، از جمله اینکه در ۱۷ تیر ماه ۱۳۹۰ فرمودند: «مثلاً ما بانکدارى اسلامى را به وجود آورده‌ایم. امروز مسائل تازه‌اى در زمینه‌ى پول و بانکدارى وجود دارد؛ اینها را بایستى حل کرد؛ باید اینها را در بانکدارى اسلامى – بانکدارى بدون ربا – دید. کى باید اینها را انجام بدهد؟ فقه متکفل این چیزهاست. البته من همین‌جا عرض بکنم که نیاز ما به کرسى‌هاى بحث آزاد فقهى در حوزه‌ى قم – که مهمترین حوزه‌هاست – برآورده نشده است. من این را الان اینجا عرض می کنم – آقایانى هم از قم اینجا تشریف دارید – این نیاز برآورده نشده. مشکلات اروپائى‌ها مثل اتوبوسى است که زیر بهمن گیر کرده. سالها خود آنها بدون اینکه بدانند، مقدمات این مشکل را فراهم کردند. این فاصله‌هاى طبقاتى، این غلبه‌ى سازوکار ربا در مسائل مادى، این تقویت زورمندان مادى، این نفوذپذیرى از صهیونیستهاى پول‌پرست و مال‌پرست، آنها را دچار مشکلاتى کرده؛ این بهمنى است که روى سرشان افتاده. بنابراین مشکلات آنها با مشکلات ما خیلى متفاوت است. این هم یک واقعیت است.» [۵]
و اما در آخرین سخنرانی، رهبری در اجلاس «علما و بیداری اسلامی» در تشریح معیارهای «ایجاد تمدن درخشان اسلامى» فرمودند: «آرایش ظاهرى این تمدن را در حکومت مردمى، در قوانین برگرفته از قرآن، در اجتهاد و پاسخگوئى به نیازهاى نوبه‌‌نوى بشر، در پرهیز از تحجر و ارتجاع و نیز بدعت و التقاط، در ایجاد رفاه و ثروت عمومى، در استقرار عدالت، در خلاص شدن از اقتصاد مبتنى بر ویژه‌‌خوارى و ربا و تکاثر، در گسترش اخلاق انسانى، در دفاع از مظلومان عالم، و در تلاش و کار و ابتکار، میتوان و باید مشاهده کرد. نگاه اجتهادى و عالمانه به عرصه‌‌هاى گوناگون، از علوم انسانى تا نظام تعلیم و تربیت رسمى، و از اقتصاد و بانکدارى تا تولید فنى و فناورى، و از رسانه‌‌هاى مدرن تا هنر و سینما، و تا روابط بین‌‌الملل و غیره و غیره، همه از لوازم این تمدن‌‌سازى است.» [۶]
البته تنها رهبری نیست که در ضرورت استقرار بانکداری بدون ربا سخن می گویند. یکایک مراجع عظام تقلید علاوه بر فتاوای رسمی، بارها در نقد ربا موضع گیری کرده اند. بخصوص مراجع انقلابی که در مسائل سیاسی مواضع روشن و قاطع دارند. از جمله آیت‌الله جوادی آملی که از مراجع مورد تکریم جریان اصولگراییست و افراد و احزاب مختلف خود را به ایشان منتسب می دانند.
به عنوان مثال ایشان در تفسیر سوره مبارکه روم با اشاره به آیه «وَمَا آتَیْتُم مِّن رِّبًا لِّیَرْبُوَ فِی أَمْوَالِ النَّاسِ فَلَا یَرْبُو عِندَ اللَّـهِ وَمَا آتَیْتُم مِّن زَکَاةٍ تُرِیدُونَ وَجْهَ اللَّـهِ فَأُولَـٰئِکَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ»، در مسجد اعظم قم هم به نقد مفصل ربا پرداخته و می فرمایند: «اگر منظور ربای مصطلح باشد معنای آن این است که چیزی که انسان به عنوان قرض می‌دهد، انسان ثوابی نمی‌برد و گرفتار عذاب خواهد بود، ربا از «رَبْوَة» به معنای برجستگی است، در زمینی که جایی از آن معلوم است را می‌گویند «رَبْوَة»، اگر زمینی در برجستگی قرار داشته باشد، رشد پیدا می‌کند، قرآن کریم از چنین جایی به نام ربوه نام برده است: «وَمَثَلُ الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّـهِ وَتَثْبِیتًا مِّنْ أَنفُسِهِمْ کَمَثَلِ جَنَّةٍ بِرَبْوَةٍ»، گاه باغی در دره است که آفتاب کمتر می‌گیرد و رشد چندانی ندارد، گاه آن باغ در زمین صاف است و رشد متوسط دارد، اما گاه در جایی است که ربوه است، صبح تا غروب آفتاب دارد و باران هم که بیاید اول به آن می‌رسد، ربا در اسلام نه نمو است و نه چاقی، مسأله ربا به عنوان یک فن پیچیده اقتصادی، هوش و خردمندی حساب می‌شود و بانک‌های جهان هم بر این اساس می‌گردند، تفاوت است میان کسی که آن را هوشمندی باند با قرآن کریم که ربا را جنون می‌داند.»
مفسر برجسته قرآن کریم با قرائت آیه «الَّذِینَ یَأْکُلُونَ الرِّبَا لَا یَقُومُونَ إِلَّا کَمَا یَقُومُ الَّذِی یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطَانُ مِنَ الْمَسِّ»، می فرمایند: «رباخوار مخبط و جن‌زده است، گاه انسان بعضی از بیماری‌ها را دیوانگی خطاب می‌کند، اگر کسی جن‌زده باشد کار او عاقلانه نیست، رباخوار، رباگیر و بانک ربوی که به بهانه صورت‌سازی فاکتورها معاملات ربوی رد و بدل می‌کنند، صورت ربای آنان در قبر و قیامت ظاهر خواهد شد، ربا را باید به قرض‌الحسنه تبدیل کرد، ربا باعث سقوط اقتصاد یک ملت است، بانک‌های ربوی از ضعف شروع می‌کنند و بعد وضع‌شان خوب می‌شود و اما در نهایت به محاق می‌افتند «یَمْحَقُ اللَّـهُ الرِّبَا وَیُرْبِی الصَّدَقَاتِ»، یک وقت است کسی ورزشکار است و بدن او متناسب رشد می‌کند این نمو نام دارد، یک وقت انسان در سن نمو نیست اما در اثر چربی زیاد چاق می‌شود و وزن زیاد پیدا می‌کند این چاقی است و باید علاج کرد، قسم سوم این است که کسی را زنبور می‌گزد و ورم می‌کند، این آماس است، کسی که آماس و ورم دارد مرض است، نه چاقی است و نه فربهی، حقیقت ربا و بانک‌های ربوی آماس است، کسی خواهان حفظ هویت خود است طرف ربا نرود.»
ایشان با اشاره به محسنات قرض الحسنه در مقایسه با ربا می فرمایند: «خدا ربا را کاستی و بی‌برکتی می‌دهد و صدقات را افزایش می‌بخشد، اگر کسی قرض الحسنه بدهد خدا آن را چندین برابر می‌کند، این قرض الحسنه نمو و فربهی است، خدا گفت اگر قرض الحسنه بدهید من جبران می‌کنم، قرض الحسنه تنها مربوط به امور مالی نیست، نماز قرض الحسنه است، مباد خیال کنید که اگر خداوند فرمود به من قرض دهید به دلیل نیاز است، سوره‌هایی که در آن قرض‌الحسنه مطرح شده است با تسبیح و منزه داشتن خدا از هر عیب و نقصی شروع می‌شود تا نشان دهد که خداوند هیچ عیبی ندارد.» [۷]
علامه جوادی آملی علاوه بر دروس تفسیر قرآن در یکی از جلسات درس اخلاق خود در مؤسسه بین‌المللی علوم وحیانی اسراء با اشاره به آیه‌ای از قرآن کریم در خصوص پرهیز از جنگ با خدا می فرمایند: «ربا یکی از مصادیق جنگ با خدا است چرا که امنیت اقتصادی و اجتماعی جامعه را بر هم می‌زند.»
آیت‌الله جوادی آملی با اشاره به عهدنامه مالک اشتر می افزایند: «در این عهدنامه وظیفه همه افراد به ویژه مسئولان به خوبی مشخص شده است و عنوان شده است که گناه جنگ با خدا محسوب می‌شود.»
ایشان با بیان اینکه در درون گناهان شرک نهفته است اضافه کرد: «جنگ کردن با خدا تنها به بر هم زدن امنیت اقتصادی و اجتماعی خلاصه نمی‌شود بلکه هر کس که مرتکب گناه می‌شود به جنگ خدا رفته است و این مسئله برای کسانی که عهده‌دار استیفای حقوق مردم هستند مسئولیت سنگین‌تری دارد.» [۸]
ایشان همچنین در جایی دیگر می فرمایند: «دنیا بر اساس ربا می‌چرخد، اما دین ربا را جنون می‌داند، همان‌طور که حق وتو به ابرقدرت خبط است، رباداری و رباگیری نیز خبط است، قرض الحسنه بالاتر از صدقه است، اگر چنانچه انسان حقیقت گسترده و دامنه‌داری است و ره‌توشه‌اش باید از منبع الهی گرفته شود باید فطرت را شکوفا کرد و شناخت است. اگر کسی معتقد شد انسان خدایی دارد و پیوند انسان جهان را خداوند تنظیم کرد و انسان مسافر است و مرگ را می‌میراند ره‌توشه می‌خواهد اگر سیاست است باید با این هستی هماهنگ باشد، اقتصاد هم همین‌طور، دنیا بر اساس ربا می‌چرخد، اما دین ربا را جنون می‌داند، همان‌طور که حق وتو به ابرقدرت خبط است، رباداری و رباگیری نیز خبط است، قرض الحسنه بالاتر از صدقه است، اگر چنانچه انسان حقیقت گسترده و دامنه‌داری است و ره‌توشه‌اش باید از منبع الهی گرفته شود.» [۹]
با این احوال؛ آیا نباید از کسانی که خود را مقلد و پیرو آراء مراجع تقلیدی چون آیت الله جوادی می دانند پاسخگو باشند که چقدر اندیشه های ایشان را پیگیری کرده اند؟ حال که سه دوره است اکثریت مجلس شورای اسلامی در اختیار اصولگرایان است، نباید یک طرح جدی برای اصلاح نظام بانکی کشور ارائه و تصویب شود؟ آیا نباید دغدغه های علما عملی شود؟
به عنوان مثال آیت الله جوادی آملی سال گذشته در دیدار رئیس مجلس شورای اسلامی با تاکید بر لزوم رفع مشکلات مردم و نقش مجلس در راستای رفع موانع تولید از وضعیت موجود بانک‌ها و ارائه تسهیلات با سود زیاد ابراز گلایه کرد و گفت: «این بانک‌ها سودهای کلانی از مردم دریافت می‌کنند و در حال حاضر ۸۰ درصد مردم با وام و ربا بسر می‌برند و باید برای اقتصاد ربا فکری شود.»
ایشان پرداخت وام با سودهای کلان را به ضرر تولید ملی دانست و گفت: «ما به هر کسی در مورد این وام‌ها و تولید گفتیم، گفت که این وام‌ها برای تولید صرف نمی‌کند. وقتی تسهیلات بانکی با سود ۲۰ درصد ارائه می‌شود این سودها بعد از ۵ سال ۱۰۰ درصد می‌شود و چیزی برای کسی که وام گرفته نمی‌ماند و شخص باید تا آخر عمر بدهکار باشد و چه بسا جای او در زندان باشد. ما خودمان را فریب ندهیم؛ ما مثل کسی که قلبش ۸۰ درصد از کار افتاده و با ۲۰ درصد کار می‌کند هستیم. تعارف هم نکنیم، با ۲۰ درصد زنده‌ایم و ۸۰ درصد با ربا بسر می‌برند.»
خلاصه کلام ایشان این بود که ساختار کنونی بانگداری کشور به فساد منجر می شود. به همین دلیل با ابراز تاسف از اختلاس ۳ هزار میلیارد تومان و اختلاس دیگر در مورد بیمه اظهار داشت: «این کشور به زحمت و با دعای امام زمان(عج) زنده است.»
ایشان به وظیفه مجلس در زمینه مبارزه با ربا اشاره کرد و از بی توجهی آنان به مصرحات کلام خدا گله کرد: «ما منبع را کنار گذاشتیم و خیال می‌کنیم که کار مجلس قانون گذاری است در صورتی که قانون گذاری فقط کار خداوند است.» [۱۰]
شاید بیان نمونه هایی از مخالفت چهره های ارشد اصولگرایی با ربا هم جالب باشد. به عنوان مثال آیت الله جنتی دی ماه گذشته در خطبه های نماز جمعه در مورد ربا می گوید: «حضرت محمد (ص) در مورد ربا فرموده است که یک درهم ربا نزد خدا از ۳۶ زنا گناهش بیشتر است و در جای دیگر نیز بیان داشتند به خداوندی که جان من در دست اوست ما کسی را به ماموریتی نمی گماریم برای اینکه چیزی از مردم بگیرد که اگر بگیرد روز قیامت باری می شود بر گردنش.» [۱۱]
حال باید پرسید کسانی که خود را ولایتمدار می دانند چقدر در اطاعت از ولی فقیه به جنگ با ربا – که مصداق جنگ با خداست – رفته اند؟ آیا وقت آن نرسیده که مدعیان ولایتمداری، ادعای خود را در عمل نشان دهند؟
[۱]– بیانات در دیدار جوانان استان خراسان شمالى در مصلی امام خمینی بجنورد، مورخ ۲۳ مهر ۱۳۹۱
[۲]– پاسخ رهبر انقلاب به یک استفتا: دریافت وام به شرط سپردهگذاری ربا است، سایت الف، مورخ ۲۵ اردیبهشت ۱۳۸۷
[۳]- سخنرانى در دیدار با گروه کثیرى از آزادگان و مسؤولان بنیاد مستضعفان و جانبازان، مورخ ۷ شهریور ۱۳۶۹
[۴]– بیانات مقام معظم رهبرى در خطبه هاى نماز جمعه تهران، مورخ ۹ مهر ۱۳۷۸
[۵]– بیانات در دیدار اعضاى مجلس خبرگان رهبرى، پایگاه مورخ ۱۷ شهریور ۱۳۹۰
[۶]– رهبر معظم انقلاب در اجلاس «علما و بیداری اسلامی»: بیداری اسلامی اگر سالم بماند، تمدن اسلامی را رقم می زند، جماران، ۹ اردیبهشت ۱۳۹۲
[۷]– حضرت آیت الله جوادی آملی: ربا باعث سقوط اقتصاد یک ملت است، خبرگزاری شفقنا، مورخ ۲۸ بهمن ۱۳۹۱
[۸]– آیت الله جوادی آملی: ربا مانند جنگ با خداست، خبرگزاری فارس، مورخ ۱۷ اسفند ۱۳۹۱
[۹]– حضرت آیت الله جوادی آملی: دنیا بر اساس ربا می‌چرخد، اما دین ربا را جنون می‌داند، خبرگزاری شفقنا، مورخ ۲۴ بهمن ۱۳۹۱
[۱۰]– آیت الله جوادی آملی: ۸۰ درصد مردم با وام و ربا بسر می‌برند/ باید برای اقتصاد ربا فکری شود، خبرگزاری شفقنا، مورخ ۲۷ خرداد ۱۳۹۱
[۱۱]– آیت الله جنتی: یک گردن کلفت “انتخابات آزاد” را مطرح کرده و بقیه هم تکرار می کنند، سایت الف، مورخ ۲۲ دی ۱۳۹۱
منبع: پایگاه مبارزه
