اسلام دینی کامل و جامع در همه زمینه ها با دستورالعمل های کاملی است که برای تمامی مشکلات بشر از جمله مشکلات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و… راه حل های مفیدی ارائه می دهد. در مسئله ربا نیز دین مبین اسلام مانند سایر ادیان نه تنها آن را ممنوع و حرام اعلام کرده بلکه در احادیث گوناگون، ربا به عنوان جنگ با خدا معرفی شده است.
از دیگر سو، تاریخ بانکداری از زمان پیدایش پول آغاز شده است و قدمتی به اندازه قدمت پول دارد به همین منظور مشکلات ناشی از پول و بانکداری مانند ربا و نزول هم از همان زمان ایجاد شده است؛ ویل دورانت در کتاب تاریخ تمدن خود می نویسد: از اسناد بر جای مانده از چهارهزار سال پیش از میلاد، به دست می آید که قراردادها را با نوشتن، گواهی می کردند و نیز آیین وام گرفتن در نزد آنان معمول بوده است و سودی سالانه نزدیک به 15 تا 33 درصد به وام دهندگان می داده اند. هر کس باید بدهی خود را می پرداخت؛ در غیر این صورت وام دهنده می توانست فرزند بدهکار را به گروگان بگیرد.
اما طبق آنچه در تواریخ آمده است می بایست یهودیان را آغازگر شیوه نوین رباخوری در جهان دانست علمای یهود به رغم ممنوع بودن ربا، معتقد بودند می توان به افراد از سایر ادیان قرض با بهره یا ربا داد. قرآن کریم نیز به این ویژگی یهودیان اشاره کرده و درباره حلال شمردن ربا از سوی آنان می فرماید: به خاطر ظلمی که از یهود صادر شد و نیز به خاطر جلوگیری بسیار آن ها از راه خدا بخشی از چیزهای پاکیزه را که بر آن ها حلال بود، حرام کردیم (همچنین) به خاطر ربا گرفتن، در حالی که از آن نهی شده بودند و به باطل خوردن مال مردم برای کافران آنها عذاب دردناکی آماده کرده ایم (سوره نساء، آیات160 و 161)
این موضوع تا جایی پیش رفت که یهودیان با طمع ورزی سعی نمودند به هم کیشان خود نیز قرض با پرداخت اضافی پرداخت نمایند. بعضی از علمای یهود، به نیازمندان اجازه دادند که قرض ربوی بگیرند تا زیان نبینند؛ بعضی دیگر نیز اجازه دادند اگر قرض برای نیازهای زندگی باشد؛ عالمان یهود با یکدیگر معامله ربوی کنند به این شرط که ربا بیش از یک پنجم (20درصد) اصل قرض نباشد و در پرداخت ربا نیت هدیه دادن باشد و یا موافقت دو طرف صورت گیرد. این مسئله تا جایی پیش رفت که در قرون وسطا، صرافان (بانکداران) یهودی ساکن اروپا با همه فرقه ها داد و ستدهای با بهره انجام می دادند؛ در حالی که آن را ربا می دانستند.
طبق آنچه در تواریخ آمده است می بایست یهودیان را آغازگر شیوه نوین رباخوری در جهان دانست علمای بهبود به رغم ممنوع بودن ربا، معتقد بودند می توان به افراد از سایر ادیان قرض با بهره یا ربا داد
با گسترش اقتصاد در سطح بین الملل و نیز افزایش نیاز به تامین مالی، بانکداری نوین اهمیت فراوانی یافت و از این طریق ربا هم وارد عرصه اقتصاد جهانی شد معنی ربا در لغت عبارت است از سود یا اضافه ای که وام دهنده از وام گیرنده می گیرد به تعبیری دیگر ربا در لغت یک نوع مبلغ زیاده و اضافی است که در اموال و ثروت به وجود می آید.
تأثیرات منفی ربا بر اقتصاد
رواج ربا و آلوده شدن نظام پولی و بانکی کشور به این پدیده شوم، آثار منفی بسیاری بر اقتصاد دارد که برخی، این دلایل را به عنوان علل تحریم ربا یاد می کنند این موارد عبارتند از:
الف- هدایت سرمایه ها به سمت فعالیت های مولد و مفید
حضور مردم در فعالیت های مواد اقتصادی یکی از بهترین دلایل تحریم ربا در بینش اسلام می باشد. اقتصاد ربوی، عامل گرایش به سودجویی و فراموشی کمک های انسان دوستانه به دیگران بوده و به شکاف روزافزون فاصله طبقاتی در زندگی ها و شکل گیری ثروت های یکشبه نزد گروهی از افراد می انجامد در صورتی که نقدینگی موجود در جامعه به سمت تولید و فعالیت مولد حرکت نماید نه تنها شاهد رونق اقتصادی در کشور می باشیم، بلکه فعالیت های سودگرانه هم در کشور برچیده خواهد شد.
از دیگر سو با حاکمیت فرهنگ ربا، انجام کارهای نیک و اساسی برای پایداری حیات اجتماعی رنگ می بازد و به زیربناهای اقتصادی توجه نمی شود. این مسئله نه تنها دارای معضل معنوی برای افراد می باشد بلکه سرمایه گذاری و گردش درست دارایی ها در گردونه فعالیت ویرانگر و غیر مولد خواهد افتاد. دریافت سود ناشی از سواگری، به جای آنچه که از تولید ناشی شده است چرخه وارونه اقتصاد را نشان می دهد که یکی از اصلی ترین معضلاتی است که ربا در جامعه به وجود می آورد. چنین است که پدیده ربا، جنون سرمایه داری شناخته شده و حالتی نامتعادل در اقتصاد پدید می آورد، حالتی که در آن، اهداف، تابع امیال نفسانی فزون خواهی است و حرکت ها سمت و سوی هدفمند (به سمت تعالی) ندارد.
ب- ایجاد عدم تعادل روحی و روانی افراد در جامعه
یکی از مهم ترین ویژگی های نظام اقتصادی ربوی، آن است که رباخوار در قالب انسانی نشان داده شده است که بزرگی شکمش چون خانه و نامتناسب با دیگر اندام هاست و توان تحرک و حیات قوامی خود را بر اثر حجم بزرگ و سنگینی شکم از دست داده است این تمثیل بیانگر عینیت نمادین و بازگو کننده چهره واقعی جامعه ای به شمار می رود که در آن، ربا محور و اساس حرکت های اقتصادی قرار گرفته است.
حذف ربا به معنای آن است که صاحبان نقدینگی در جامعه همواره بهره ثابتی را از منابع مالی خود دریافت ننمایند. یعنی باید عملا در سود و زیان وام گیرنده شریک باشند این شراکت در عقود مختلف بانکداری اسلامی مطرح می گردد؛ در این عقود می توان وام دهنده را در سود و زیان وام گیرنده شریک ساخت این سیستم بانکداری تحت عنوان بانکداری مشارکت در سود و زیان طبقه بندی می شود که نتیجه گرفته شده از حذف ربا در فعالیت های بانکی است.
اقتصاد ربوی، عامل گرایش به سودجویی و فراموشی کمک های انسان دوستانه به دیگران بوده و به شکاف روزافزون فاصله طبقاتی در زندگی ها و شکل گیری ثروت های یکشبه نزد گروهی از افراد می انجامد
مضاربه، معاملات سلف، جعاله، مزارعه، مساقات و اجاره به شرط تملیک از جمله عقودی است که در بانکداری اسلامی وجود داشته و از حریم ربا خارج می گردند.
ج- رشد شدید معوقات بانکی
افزایش معوقات بانکی یا به عبارت دیگر، افزایش عدم باز پرداخت تسهیلات گرفته شده از سوی وام گیرندگان از بانک ها یکی از معضلاتی است که در حال حاضر و از چند سال گذشته یکی از معضلات سیستم اقتصادی و بانکی کشور می باشد. افراد به دلیل آن که سودهای دریافتی بانک ها بالا می باشد توانایی در باز پرداخت نداشته و بانک ها هم به دلیل آنکه به جای استفاده از عقود مشارکتی از عقود مبادله ای استفاده می کنند در سود و زیان وام گیرنده شریک نشده و همه مسائل بر عهده تسهیلات گیرنده می باشد.
د- کاهش رشد اقتصادی
در شرایطی که اقتصاد با ظرفیت تولید بدون استفاده مواجه است ورود نقدینگی موجود در جامعه به سمت بازارهای نامولد رفته و تولید که با کمبود نقدینگی مواجه است مجبور به استفاده از بازارهای پولی غیر از بازار سرمایه و بانک ها می شود در صورتی که تولید با مشکل نقدینگی مواجه باشد مجبور خواهد بود برای تأمین سرمایه در گردش خود به سمت تأمین مالی از طریق ربا رفته و این خود در شرایط بلندمدت باعث کاهش رشد اقتصادی در کشور خواهد شد.
هـ- بروز بحران های اقتصادی در اثر جدایی بازار پول و کالا
برخی از صاحب نظران اقتصاد عامل اصلی بروز بحران ها در غرب را جدایی بازار پول و کالا(با بخش واقعی اقتصاد) در اثر حاکمیت ربا بر اقتصاد می دانند در زمینه دلایل بروز بحران ها، مطالعات گسترده ای انجام شده است که بیشتر کارشناسان فعالیت های سودگرانه در اقتصاد و ورد سرمایه های خرد به بازارهای غیرمولد و پولی را علت بروز چنین بحران هایی بیان می نمایند.
و- رواج مصرف گرایی
مفهوم ربا در اقتصاد بیش از آنکه به تولید مربوط شود به مصرف نزدیک تر است و دلیل آن همان است که اغلب فقها حرمت ربا در قرآن را حداقل در ابتدا به قرض های داده شده به درماندگان و بیچارگان برای مصارف خود می دانند.
اقتصاد در بند ربا
یکی از اصلی ترین معضلاتی که ربا در جامعه ایجاد می کند به این موضوع بر می گردد که برخی تولید کنندگان جهت جذب نقدینگی در مسیر تولید مجبور به گرفتن ربا می شوند. هم اکنون با وجود بهره ثابت (ربا) در اقتصاد، تمام طرح های تولیدی که درصد بازده آن ها نسبت به اصل سرمایه مورد نیاز کمتر از نرخ معمول ربا در بازار باشد مطلقا اجرا نخواهد شد در حالی که اگر ربا در کار نباشد هر کاری که درصد بازده آن، عدد مثبتی (هر قدر هم کوچک) را نشان دهد به وجود می آید و در نتیجه کارهای بیشتری در جامعه تولید می شود که منافع آن برای اقتصاد سالم، از تمام جهات می باشد.
بنابر آنچه بیان شد اولین مسئله ای که ربا در جامعه شکل می دهد عدم روی آوردن مردم برای تولید می باشد. با توجه به آنکه با افزایش ربا، دیگر پول های سر گردان به سمت تولید نرفته و وابستگی به سراغ چنین جوامعی خواهد آمد ربا با سست کردن پایه های تولید در هر کشوری بزرگ ترین ضربه به آن جامعه را خواهد زد.
از دیگر سو، ربا نه تنها رونق اقتصادی را در پی ندارد بلکه با افزایش بازده بخش غیر حقیقی اقتصاد یا بخش پولی باعث رکود در جامعه خواهد شد. بخش حقیقی اقتصاد به دلیل آنکه بازده کمتری نسبت به فعالیت های سوداگرانه دارد در نظر افرادی که دارای سرمایه پولی هستند دارای جذابیت کمتری بوده و نقدینگی سرگردان در جامعه به سمت بازارهای غیررسمی از جمله ربا خواهد رفت.
منبع : همشهری اقتصاد
