گروه اقتصاد: حبیبیان‌نقیبی اظهار کرد: یکی از راهکارهای حذف ربا از اقتصاد این است که در جامعه از اسلامیزه کردن فعالیت‌های اقتصاد متعارف که مبتنی بر رباست اجتناب کنیم؛ چراکه همان فعالیت با رنگ و لعاب اسلامی انجام می‌شود.
مجید حبیبیان‌نقیبی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی، در گفت‌وگو با
خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، در پاسخ به این پرسش که با توجه به تغییر ماهیت پول در گذر زمان، آیا ماهیت ربا هم تغییر پیدا خواهد کرد؟ گفت: اگر از این زاویه بخواهیم به موضوع نگاه کنیم شاید بهتر باشد که چنین بیان کنیم که پول یک نهاد است و اگر بخواهیم تعریف قابل‌قبولی از نهاد داشته باشیم، زندگی اجتماعی انسان‌ها مستلزم برخی نهادهایی است که این زندگی را تسهیل کنند بنابراین انسان‌ها برای تسهیل زندگی اجتماعی خودشان، نهادهایی را تأسیس می‌کنند.
تغییر مصادیق پول در گذر زمان
وی ادامه داد: یکی از موارد مورد نیاز در این زندگی اجتماعی، موضوع معاملات است. این معاملات زمانی به صورت پایاپای بود و به صورت صحیح انجام می‌شد و برای تسهیل این معامله به دنبال واسطه رفتند. انسان‌های جوامع مختلف تلاش کردند که این معامله به صورت راحت‌تر انجام شود و این واسط در زمانی، پوست، در زمانی نمک، گاهی فلزات بودند و کم کم تبدیل به طلا و نقره و خصوصا دینار و درهم شد.
حبیبیان اظهار کرد: این فعالیت‌ها مدام گسترش پیدا کرد و وضعیت بهتر شده تا اینکه اسکناس جایگزین سکه شد و در شرایط کنونی هم در حال حرکت به سمت سمت انتقال الکترونیکی اعتبارات هستیم و اگر دقت کنیم، ماهیت پول تغییر نکرد؛ چراکه پول، نهاد و ابزاری است که هنوز هم برای تسهیل مبادلات به کار می‌رود اما مصادیق آن در طول تاریخ عوض شده است.
ماهیت پول عوض نشده است
عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه ادامه داد: با این اوصاف وقتی ماهیت پول عوض نشده است بنابراین در تعریف ربا نباید دغدغه تعریف جدید و ماهیت ربا را داشت؛ چراکه در ماهیت نهاد پول، تغییری ایجاد نشده و این تغییرات در مصادیق آن نهاد بوده است و تأثیری بر اصل نهاد ندارد چراکه شرط هرگونه زیاده عینی و حکمی، نتیجه‌ای جز ربا در پی ندارد که نتیجه‌اش حرام و باطل است. حال این وسیله معامله، چه سکه، چه درهم و دینار و چه اسکناس باشد تأثیری بر ماهیت ربا ندارد.
این پژوهشگر اقتصاد اسلامی در پاسخ به پرسشی درباره راهکارهای حذف ربا از فعالیت‌های تجاری و بانکی عنوان کرد: واقعیت این است که در اقتصاد متعارف، ربا در درون همه فعالیت‌های اقتصادی تنیده شده است بنابراین انفکاک ربا از فعالیت اقتصادی کار ساده‌ای نیست و باید بگویم نباید انتظار داشت که همه مصادیق ربا ولو در کشور ما از بین برود هرچند که کارهای ارزشمندی انجام شده است.
لزوم احیای صندوق‌های قرض‌الحسنه صنفی
وی ادامه داد: طبیعتا باید راهکارهایی را مطرح کرد که از مجموع این راهکارها به سمتی حرکت کنیم که اعلام کنیم در هیچ فعالیت اقتصادی در کشور ما، ربا وجود ندارد یا در حال حرکت به این سمت و سو هستیم. چون محور بحث ما ربای قرضی است بنده چند راهکار پیشنهاد می‌کنم که یکی از این راهکارها این است که به جای صندوق‌های قرض‌الحسنه رسمی که عملا کار بانک و مؤسسات اعتباری را انجام می‌دهند صندوق‌های قرض‌الحسنه صنفی، خانوادگی و هیئتی است را احیا کنیم.
حبیبیان افزود: منظور من از هیئتی این است که مثلا عده‌ای در یک مسجد دور هم جمع شده و صندوقی را تشکیل می‌دهند یا عده‌ای از دانشجویان می‌توانند در یک دانشگاه چنین صندوق‌هایی را احیا کنند اگر چنین اقدامی انجام شود بخش زیادی از قرض‌های ربوی را می‌توانیم برطرف کنیم.
بانک نمی‌تواند متولی قرض‌الحسنه باشد
عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: نکته دیگری که باید انجام شود جداسازی فعالیت‌های قرض‌الحسنه از نظام بانکی و تعیین مرکزی اختصاصی برای فعالیات‌های مبتنی بر قرض است؛ چراکه بانک به دنبال کسب سود است و نمی‌تواند متولی امر قرض‌الحسنه باشد.
وی در پایان گفت: راهکار سومی که بیشتر از اینکه عملکردی باشد، رفتاری است این است که در جامعه از اسلامیزه کردن فعالیت‌های اقتصاد متعارف که مبتنی بر ربا است اجتناب کنیم؛ چراکه همان فعالیت با رنگ و لعاب اسلامی انجام می‌شود بنابراین لازم است اگر شبهه ربا در هر فعالیتی وجود دارد، آن را کنار بگذاریم چراکه چنین نهادهایی برای بازار پول متعارف تأسیس شده‌اند و در نظام اسلامی کارایی ندارند.
