اصغر ابوالحسنی، معاون اسبق وزیر امور اقتصادی و دارایی، در گفت‌وگو با
خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، درباره دلایل عدم تحقق بانکداری اسلامی در کشور و راهکارهای تحقق این موضوع اظهار کرد: اگر دیدگاه نهادی به موضوع داشته باشیم، عوامل موثر قانونی و مقرراتی که برای تحقق بانکداری اسلامی لازم است، در کشور وجود دارد و در این بخش، قانون ما مبتنی بر اسلام است و ما در این حوزه، نه در بخش تجهیز و نه تخصیص، با مشکلی مواجه نیستیم.
فاصله گرفتن از قانون، ما را از بانکداری اسلامی دور می‌کند وی به مشکلات اجرایی عدم تحقق بانکداری اسلامی اشاره کرد و گفت: با وجود داشتن چنین قوانین و امکاناتی، به مرحله اجراء که می‌رسیم، به میزان زیادی از قانون فاصله می‌گیریم و این فاصله گرفتن از قانون، چه به خاطر دستورالعمل‌ها و نهادهای ناظر بر قانون باشد و چه به خاطر عملکرد نظام بانکی، ما را از بانکداری اسلامی و بدون ربا دور می‌کند. بنابراین اگر شعب بانکی در اعطای تسهیلات به گونه‌ای عمل کنند که قانون رعایت شود، در اجرای قانون مشکلی پیش نخواهد آمد. معاون اسبق وزیر اقتصاد ادامه داد: یکی از مشکلات، آنجاست که ما قانون را فقط محمل کار بدانیم، اما مبنای عملکرد نظام بانکی به گونه‌ای دیگر و برخلاف قانون باشد. اینجاست که تسهیلاتی که بانک ارائه می‌دهد ممکن است در جای واقعی خود استفاده نشود و بدیهی است که این ضعف، به بخش نظارتی برمی‌گردد و اگر نظارت‌ها به شیوه مناسبی نباشد، ما از اجرای قانونی که قرار بود در کشور اجراء بشود فاصله گرفته و به سمت بانکداری ربوی می‌رویم.
حساسیت مسئله ربا ابوالحسنی تاکید کرد: باید توجه هم داشته باشیم که مسئله ربوی و غیر ربوی بودن، بسیار حساس است هم‌چنان که در آیه شریفه قرآن هم آمده است، در صدر اسلام مسلمانان به راحتی نمی‌توانستند تفکیک بین برخی از امور بپذیرند. لذا آیه شریفه می‌فرماید: « قَالُواْ إِنَّمَا الْبَیْعُ مِثْلُ الرِّبَا وَأَحَلَّ اللّهُ الْبَیْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا فَمَن جَاءهُ مَوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّهِ فَانتَهَىَ فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللّهِ وَمَنْ عَادَ فَأُوْلَئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ ؛ آنان گفتند: (داد و ستد صرفاً مانند رباست.) و حال آنکه خدا داد و ستد را حلال، و ربا را حرام گردانیده است. پس، هر کس، اندرزى از جانب پروردگارش بدو رسید، و (از رباخوارى) باز ایستاد، آنچه گذشته، از آنِ اوست، و کارش به خدا واگذار میشود، و کسانى که (به رباخوارى) باز گردند، آنان اهل آتشند و در آن ماندگار خواهند بود»(بقره/275). عضو هیئت‌علمی دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد دانشگاه امام صادق(ع) افزود: خداوند در این‌جا می‌فرماید: افراد بین عقود مختلف، شبیه‌سازی می‌کردند و عقود دیگر و ربا را شبیه هم می‌پنداشتند، اما خداوند آن عقود مختلف را حلال و ربا را حرام اعلام کرد. بنابراین باید توجه کنیم اگر نظارت دقیق، شفافیت کامل، اجرای درست جزء به جزء دستورات و مقررات و قانون بانکداری اسلامی را در نظام بانکی خود نداشته باشیم، سیستم ما دچار مشکل ربا میشود.
نظام بانکی ربوی برکت را از کشور دور می‌کند به گفته ابوالحسنی، متاسفانه بعضاً گزارش‌های نمونه‌ای هم می‌رسد که نظام بانکی ما دچار سیستم ربوی شده و از آثار چنین عملی، این خواهد بود که ممکن است برکت از کشور رخت بربندد، کما این‌که در آیه شریفه قرآن آمده است: « وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُواْ وَاتَّقَواْ لَفَتَحْنَا عَلَیْهِم بَرَکَاتٍ مِّنَ السَّمَاءِ وَالأَرْضِ وَلَکِن کَذَّبُواْ فَأَخَذْنَاهُم بِمَا کَانُواْ یَکْسِبُونَ؛ و اگر مردم شهرها ایمان آورده و به تقوا گراییده بودند قطعا برکاتى از آسمان و زمین برایشان مىگشودیم ولى تکذیب کردند پس به [کیفر] دستاورد شان ] گریبان [ آنان را گرفتیم» (الأعراف/96). فرض مخالف این آیه این است که اگر براساس مبانی اقتصادی اسلامی عمل نکنیم برکت هم از اقتصاد ما دور میشود. معاون اسبق وزیر اقتصاد، مشکل دوم را مدلی دانست که ما در ابتدای انقلاب اسلامی برای بانکداری کشور تعریف و پیاده کردیم و اظهار کرد: این قالب که بعد از انقلاب برای عملیات بانکی کشور تعریف شد متاسفانه همان بانکداری است که قبل از انقلاب وجود داشت و ما خواستیم که در همان قالب، قانون جدید را اجراء کنیم که طراحی و اجرای چنین مدلی ما را به آرمان‌های بانکداری اسلامی نزدیک نکرد و با این شرایط، ما شاهد مشکلات کنونی بانکداری در کشور هستیم.
مدل بانکداری کشور نیازمند بازنگری است وی قالب کنونی نظام بانکداری کشور را نیازمند بازنگری اساسی دانست و گفت: شاید در آن چند سال اول بعد از انقلاب که هم زمان جنگ تحمیلی بود و هم تازه عملیات بانکی بدون ربا را آغار کرده بودیم، انجام چنین عملی دارای این توجیه بود که حالا اول کار است، اما متاسفانه ما کماکان به همان روشی که در زمان جنگ اجراء می‌شد، عمل می‌کنیم واکنون بعد از سی سال، به نظر بنده ساختارها و قالب‌ها نیازمند بازبینی اساسی است. عضو هیئت‌علمی دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد دانشگاه امام صادق (ع) عنوان کرد: اگر عقود بانک را به سه بخش قرض‌الحسنه، عقود غیرمشارکتی یا مبادله‌ای و عقود مشارکتی تقسیم کنیم الان در ناحیه قرض‌الحسنه که اجرای آن را می‌توان از تفاوت‌های بانکداری اسلامی و ربوی دانست ما این اشکال اساسی را داریم که هنگامی که خواستیم در قالب ساختار بانکی قبل از انقلاب، قانون بانکداری بدون ربا را اجراء کنیم، قرض‌الحسنه را هم در همان قالب به‌کار گرفتیم اما اکنون پاسخگوی نیازهای مردم نیست.
آموزش مجریان بانکداری در دستور کار قرار گیرد به گمان ابوالحسنی، ما اکنون نیازمند آن هستیم که ساختارهای بانکی در کنار قوانین و مقررات دچار یک اصلاح اساسی بشود تا بتوان به اجرای بانکداری اسلامی امیدوار بود. البته نباید فراموش شود که آموزش به کارمندان و مدیران بانک‌ها نیز باید در دستور کار قرار گیرد و مجریان این موضوع باید اطلاع کافی، آموزش و تخصص لازم را داشته باشند. وی افزود: چه بسا مدیران و کارمندان زیادی داریم که با مفاهیم بانکداری اسلامی به معنای کامل آشنایی ندارند و نیازمند دوره‌های آموزشی برای یادگیری قواعد مناسب بانکداری اسلامی هستند. علاوه براین، باید علاقه‌مندی، عزم و اراده مناسب برای تحقق بانکداری اسلامی در بین مسئولین و مدیران وجود داشته باشد وگرنه اجرای بانکداری اسلامی دارای ظرافت‌هایی است که اگر افراد به آن علاقه‌مند نباشند و یا اعتقاد، عزم و اراده به آن در میان آنان وجود نداشته باشد می‌توانند باز هم ما را از نظام بانکداری اسلامی دور کنند.
باید ساختارهای نظام بانکی تغییر پیدا کند وی با اشاره به این‌که ما در مقاطع مختلف در تاریخچه بانکداری بعد از انقلاب اسلامی، این موضوع را شاهد بوده‌ایم اظهار کرد: طبق قانون، ما اکنون در کشور خود بانکداری بدون ربا را داریم و اگر بخواهیم به سمت بانکداری اسلامی حرکت کنیم باید همه تغییرات لازم، هم در قانون و مقررات، بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌ها، هم در بخش ساختارها و هم در بخش منابع انسانی که اعم از مدیران و کارکنان است صورت گیرد.
بانکداری اسلامی، مشکل توسعه نیافتگی را حل می‌کند به گفته معاون اسبق وزیر اقتصاد، در بانکداری ربوی، انگیزه افراد از تجهیز منابع و سپرده‌گذاری، ربا و کسب سود است ولی در بانکداری اسلامی، وجوه براساس عقود چهارده‌گانه اسلامی در بانک‌ها جذب میشود و این از تفاوت‌های بانکداری اسلامی و ربوی است. اگر با اجرای درست بانکداری اسلامی در جامعه جریان پول را هدفمند کنیم، انتظار می‌رود مشکلاتی از قبیل بیکاری و توسعه نیافتگی کشور نیز حل شود. وی در پایان اظهار کرد: بانکداری اسلامی صرفا این نیست که ما ظاهر مسائل را تغییر بدهیم بلکه برای تحقق این امر باید به صورت دقیق، مبانی اسلامی در یک نهاد واسطه‌ای مالی به نام بانک یا هر نام دیگر که بنده ضرورتی نمی‌بینم که اسم آن را حتماً بانک بگذاریم تجمیع شود. علی‌القاعده باید همه این موارد در یک ساختار نظام یافته با مدیران و مجموعه‌ای که هم دلسوز و هم علاقه‌مند و دارای اطلاعات و آموزش کافی باشند اجراء شود.
منبع: خبرگزاری بین المللی قرآن(ایکنا)