انقلاب اسلامی پس از پیروزی با بسیاری از ساختارهای رژیم گذشته مواجه بود که آرام آرام قدم در راه تغییر آنها نهاد. یکی از این ساختارها، نظام بانکداری در کشور بود که بخش عظیمی از آن بر پایه ربا و بهره استوار بود. در این مسیر قانونی در دهم شهریور ماه سال 1362 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید که مبنای عملکرد سیستم بانکی در کشور قرار گرفت.از آن تاریخ تا کنون مخالفین و موافقین این قانون همواره بر سر تطابق آن با احکام شرعی به گفتگو پرداخته اند؛ در همین راستا گفت‌وگوی تسنیم با آیت‌الله محی‌الدین حائری شیرازی در ادامه می‌آید؛ وی که عضو مجلس خبرگان رهبری و امام جمعه سابق شیراز است، معتقد به تاسیس پول واحد اسلامی و تغییر مبنای آن از دلار به طلاست.
*تسنیم: به عنوان نقطه آغاز به نظر حضرتعالی علت عدم موفقیت دستگاه های ما در بحث نظام سازی در موضوع اقتصاد اسلامی بعد از انقلاب چیست؟ به صورت جزیی‌تر تدوین کنندگان قانون بانکداری بدون ربا معتقدند که این قانون مبتنی بر فقه جعفری است، اما بسیاری از بزرگان دینی تصریح می کنند که این سیستم بانکی مبتنی بر ربا است. این مساله را شما چگونه تحلیل می‌کنید؟
توجه کنید که ما یک دانش داریم و یک دین. دین نگهبان ارزش‌هاست و دانش روش پیاده کردن ارزش‌هاست طبیعی است که این فرآیند به متد نیازمند است. قبل از اینکه تشکیل حکومت بدهیم، بدون داشتن متد کارهایی انجام می‌دادیم. اما حکومت کردن از ما متد مطالبه میکند. اگر ما توانسته باشیم احکام اسلام را با یک متد علمی ملبس کنیم، یعنی احکام برهنه را با متد علمی ارائه دهیم، یعنی مجموعه را با هم ببینیم، می توانیم این متد را وارد زندگی، حکومت و سیستم اجرایی کنیم. شما حلال و حرام را باید با متد علمی وارد کار کنید. ما قرآن، روایت، اصول کافی و غیره را داشتیم. وقتی حکومت تشکیل شد چرا نشستیم جلسه خبرگان تشکیل دادیم و قانون اساسی را تصویب کردیم؟ چون قانون اساسی متد برای پیاده سازی آنها بود.
*تسنیم: سوال همینجاست! آیا در قانون‌نویسی موفق شدیم؟
وقتی ما برای توضیح المسائل متد درست کردیم که توضیح المسائل برای حکومت و آیین نامه اجرایی حکومت باشد، قانون اساسی را آوردیم که از آن متد استخراج کنیم. بازهم قانون اساسی در عرش بود که باید به فرش می آوردیم، پس مجلس شورای اسلامی را تاسیس کردیم که قوانین اجرایی را تصویب کند. بازهم مجلس شورای اسلامی عرشی بود که باید به فرش می آمد. مصوبات مجلس با آیین نامه های دولتی از عرش به فرش می آمد. بانکداری دو لازمه دارد؛ دانش و ارزش. ارزش به ما می گوید ربا نباشد، اما دانشی که روش حذف ربا را داشته باشد، هنوز تدوین نشده است. اسلامی که تبدیل به علم نشده بود از حوزه آمد و علم اقتصاد غیراسلامی از بانک مرکزی و دانشگاه آمد. این دو در کنار هم نشستند و قانون بانکداری بدون ربا را نوشتند؛ اسلام علمی نشده و علم غیراسلامی.در این جا علم متد است و جلو می افتد.
پس اسلامی که متدش همراهش نیست، منزوی میشود. نتیجه آن شد که فقیه گفت من زیر بار ربا نمی‌روم. اما روسای بانکها و اساتید دانشگاه گفتند ربا نباشد. یکی از عقود شرعیه را بیاوریم و طبق آن پیش برویم، فقیه هم پذیرفت. در اینجا مضاربه را مورد بحث قرار دادند. در اینجا دانشگاه و وزارت خانه که دنبال این بودند که بهره حذف نشود، به مقصودشان رسیدند. اینجا تنها اسم بهره به مضاربه تغییر داده شد. فقها به این رفرم راضی شدند و نتیجه این شد. البته خودشان می‌دانند که مضاربه نوعی مشارکت در سود و زیان است. اما در این قراردادها اصلا صحبتی از زیان نشده است. در حقیقت تنها معامله ای که در آن احتمال زیان وجود ندارد، ربا است.
عبدالله بن سنان از امام رضا علت حرمت ربا را سوال کرد؛ فرمودند دو علت دارد؛ یکی از آنها اینکه کاسبی را تعطیل می کند. چون همه کارها زحمت دارد و در عین حال احتمال زیان هم دارد. پس مردم راحت پول را داخل حساب ها می گذارند و دنبال کار نمی روند. تنها جایی که ریسک ندارد، ربا است. اگر خدا ربا را حرام نمی کرد، هیچ کس دنبال کاسبی نمی رفت. علت دوم هم اینکه اصطناع معروف تعطیل می شد. می گفتند حلال است که سود بگیرم، مگر دیوانه ام که پولم را به رایگان به دیگران قرض دهم. وقتی می خواهی سود بگیری، این دیگر کار خیر و اصطناع معروف(در این جا به معنای قرض الحسنه) نیست. ما در انقلاب آمدیم و گفتیم در دوره ی شاه ربا بوده، ما فعلا سعی می کنیم معاملات ربوی نباشد. این را به صورت موقت و یک رفورم بیان کردند. امام هم گفتند این آخر راه نیست. چون ایشان فرمودند که در اسلام پول کار نمی کند. کاری کنید که پول کار نکند.در مورد پشتوانه پول هم بارها گفته ام که پشتوانه پول ما باید از دلار به طلا یا چیز دیگری مبدل شود.
*تسنیم: امام با چه شرایطی قانون بانکداری بدون ربا را پذیرفتند؟
امام به اضطرار و به علت اینکه راهی برای کار نکردن پول درست نکرده بودیم، این قانون را پذیرفتند. چون راهی درست نکرده بودیم که پول کار نکند و پشتوانه‌اش کالا باشد. به یاد دارم که امام می‌گفتند اگر همین امسال هم می توانید قانونی بنویسید که در آن پول کار نکند، باید انجام شود.
*تسنیم: فرمودید دو جریان از حوزه و دانشگاه آمدند و با تعاملاتی که داشتند قانونی نوشته شد که در اجرای این قانون عملا لفظ ربا و مضاربه تغییر کرد. جنابعالی در آن زمان درگیر این مسائل بودید ، درباره اتفاقی که در کارنامه نهادهای مزبور افتاد توضیح بفرمایید؟
ما در سال 1358 گفتیم کرسی علوم انسانی دانشگاه دارای تنگه عبور است. اگر اسلام توانست این تنگه را فتح کند، تمام شکستها تبدیل به پیروزی میشود. اما اگر اسلام نتوانست، تمام پیروزی‌هایمان معلق میشود. به همین دلیل هم رهبری بر نوآوری تاکید دارند تا بتوانیم کرسی علوم انسانی دانشگاه را فتح کنیم. ما هنوز متد علوم اقتصاد اسلامی را به دانشگاه ها عرضه نکرده ایم.
*تسنیم: این مساله چقدر با فرهنگ التزام دارد؟ آیا بستر فرهنگی این متد اقتصادی تولید شده است؟
مسئله‌ای که پیش آمده این است که مبتنی بر گفته امام حوزه‌های ما تجریدی فکر میکنند. همین که اسم ربا روی سیستم نباشد، برایشان کافی است. حوزه با همین اسم فکرش آزاد میشود و توجهی به این ندارد که پول کار میکند. در حوزه هنوز مفاهیم کاربردی جا نیفتاده است. یعنی مشکل اصلی فرهنگی در حوزه‌های علمیه است.
*تسنیم: این نسبت را با فقه چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا با همین فقه فردی می‌توانیم به خواسته‌هایمان برسیم یا باید به فقه حکومتی توجه کنیم؟
ما بایستی مسائل را جامع ببینیم و برای کارکرد حکومت نگاه به مجموعه داشته باشیم. یعنی باید توجه کنیم علوم انسانی متد است و حالت کشفی ندارد و این مساله این ضرورت را برای ما مشخص میکند که ما باید علم به معنای متد را تکمیل و در معنای اسلامی آن تدوین کنیم.
منبع: خبرگزاری تسنیم
