این روزها وارد هر خیابانی که می‌شوی چندین شعبه بانکی وجود دارد که در کنار هزینه‌های سنگین بنای آنها، به نظر نمی‌رسد در شرایطی که رفته‌رفته بانکداری سنتی جای خود را به بانکداری الکترونیک می‌دهد، کارایی و بهره‌وری چندانی داشته باشند.
به گزارش بانکداران ۲۴ (Banker)، آنطور که از گزارش بانک جهانی پیداست، درحال حاضر در ایران به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر ۲۷/۴ شعبه بانک وجود دارد که از این لحاظ بعد از کشورهای فرانسه، ژاپن، امریکا و استرالیا در رتبه پنجم جهان قرار داریم، رقمی که نسبت به جمعیت فعلی ایران، عدد بالایی است. در ایران ۲۹ بانک تجاری، تخصصی و قرض‌الحسنه وجود دارد که مجموع شعب این بانک‌ها در کل به ۲۳هزار شعبه می‌رسد که بانک ملی با دارا بودن ۳۳۳۰ شعبه، با اختلاف قابل‌توجه نسبت به سایر بانک‌ها پیشتاز است. به هر حال بانکداری و شعبه‌داری در کشور ما در حالی در سال‌های اخیر با رشد قابل‌توجهی مواجه بوده که به گفته کارشناسان این حوزه، افزایش بی‌رویه شعب بانکی، هزینه‌های بالایی را برای صاحبان آنها به همراه داشته و بیشتر آنها را به سرمایه‌های خوابیده و ناکارا تبدیل کرده که همین موضوع نیز ساماندهی این بخش را ضروری می‌کند. این کارشناسان معتقدند نظام بانکی کشور همچون بانک‌های سایر کشورها باید به سمت توسعه و الکترونیکی‌کردن خدمات بانکی حرکت کنند و بخش زیادی از نیاز مشتریانشان را به صورت غیرحضوری برطرف کنند، هدفی که تحقق آن نیازمند برخی پیش نیازها و اصلاح برخی زیرساخت‌هاست.
توسعه بانکداری الکترونیک به جای شعبه‌داری
در همین‌باره محمد ربیع‌زاده از کارشناسان و صاحب‌نظران حوزه بانکی نیزدر گفت‌وگو با صمت بر این باور است که با در نظر گرفتن دو شاخص سهم بازار و بازده سرمایه که در بانکداری حائز اهمیت است، می‌توان گفت ایجاد شعب می‌تواند از یک نظر برای بانک‌ها یک فرصت تلقی شود و در این‌باره گفت: اگر بخواهیم شاخص سهم بازار را در نظر بگیریم، بانک‌ها در این زمینه با ایجاد شعبه در تلاش هستند تا بتوانند سهم بیشتری از منابع را جذب کنند و در همین زمینه هم تلاش می‌کنند تا مراکزی را به نام شعبه در نقاطی از شهر دایر کنند تا بتوانند در این زمینه موفق باشند.
او ادامه داد: اما به‌طور حتم اگر این کانون‌های جذب منابع در یک بانک افزایش یابد این موضوع بر روی بازدهی دارایی‌ها می‌تواند اثر منفی داشته باشد. به عبارتی این ۲ شاخص اگر از تعادل لازم برخوردار نباشند، می‌توانند باعث قربانی‌شدن یکدیگر شوند. به گفته او شاید در دوره‌ای از زمان، بالابودن تعداد شعب به عنوان شاخص توسعه برای یک کشور قلمداد می‌شد اما دنیا درحال‌حاضر به سمت الکترونیک‌شدن خدمات حرکت می‌کند و بانک‌های ایران هم باید با کاهش شعب و توسعه خدمات الکترونیک در همین زمینه گام بردارند تا از قافله توسعه‌یافتگی عقب نمانند. ربیع‌زاده معتقد است: شعبی که از کارآمدی لازم برخوردار نیستند، باید تعطیل شوند چون فعالیت‌شان هیچ‌گونه توجیهی ندارد و فقط عاملی برای بالا رفتن هزینه بانک‌ها است. به‌طور حتم منابعی که از این شعب آزاد خواهد شد، می‌تواند صرف تسهیلات‌دهی بخش تولید شده و گامی شود برای حمایت بیشتر از تولید.
از بانکداری سنتی فاصله بگیریم
بیژن صفوی از دیگر کارشناسان این حوزه نیز در گفت‌وگو با صمت، در این رابطه معتقد است سیستم بانکی باید از تمام توان خود در جهت برآورده کردن نیاز مشتریانش از طریق خدمات نوین بانکی بهره گرفته و از بانکداری سنتی فاصله بگیرد. وی با تاکید بر اینکه امروزه، استفاده از سیستم «آی‌تی» و فناوری، جزو لاینفک سازمان‌ها و بخش‌های اقتصادی به شمار می‌رود و سیستم بانکی هم از این قاعده مستثنی نیست، گفت: به‌طور حتم استفاده از خدمات آی‌تی و الکترونیک، می‌تواند بازدهی و کارآیی نظام بانکی را بالا ببرد و باعث توسعه‌یافتگی این بخش شود. این صاحبنظر حوزه بانکی، بر این باور است که نوع نگاه در بانکداری ما باید تغییر کند و شرایط به گونه‌ای شود که بانکداری سنتی جای خود را به الکترونیکی شدن خدمات بانکی دهد. به عبارتی باید شعب ناکارآمد که فقط هزینه‌ای را به بانک‌ها تقبل می‌کنند جمع‌آوری شوند و فقط تعدادی از شعب بانک‌ها به صورت فیزیکی فعال باشند تا برخی خدمات ازجمله سپرده‌ها از این طریق انجام شود.
به گفته صفوی، درحال‌حاضر توسعه فیزیکی شعب در نظام بانکی ما رویکردی رقابتی پیدا کرده، در حالی که این رقابت باید در بالا بردن کیفیت خدمات نمود پیدا کند، نه اینکه کیفیت جای خود را به کمیت بدهد. او البته از لحاظ شاخص و استانداردها به این موضوع هم اشاره کرد که جای‌گذاری شعب در برخی نقاط، هیچ منطق و توجیهی ندارد و به نظر می‌رسد این شعب هرچه سریعتر باید جمع‌آوری و یا ادغام شوند. این کارشناس بر این باور است، درصورتی که شعب ناکارآمد جمع‌آوری شوند، منابع آزادشده از این بخش می‌تواند هزینه بانک را کاهش داده و از سوی دیگر قدرت تسهیلات‌دهی را در بانک‌ها افزایش دهد و این امر درنهایت به نفع بخش تولید و صنعت کشور تمام شود. بخشی که همواره برای دریافت وام از بانک‌ها با مشکل و محدودیت مواجه است.
سخن آخر اینکه…
به هر حال آنچه مشخص است، افزایش تعداد شعب بانک‌ها به شکل قارچ‌گونه تا جایی پیش رفته که درحال‌حاضر براساس آنچه آمارها نشان می‌دهد، از استانداردهای بین‌المللی فاصله گرفته‌ایم و از قافله الکترونیکی‌کردن خدمات بانکی که در بسیاری از کشورها از رشد بسیار مناسبی برخوردار است تاحدودی عقب مانده‌ایم. البته این تمام ماجرا نیست چراکه این تعداد شعب در حالی در نظام پولی ما فعالیت می‌کنند که تعداد زیادی از آنها نتوانسته‌اند در بخش اقتصادی عملکرد مثبتی از خود به جای بگذارند و فقط عاملی برای بالا رفتن هزینه بانک‌شان شده‌اند. حال با توجه به اقداماتی که برای کاهش شعب بانک‌ها در حال انجام است، این ضرورت احساس می‌شود که بانک‌ها به سمت تنوع‌بخشی خدمات بانکداری الکترونیک گام بردارند و فعالیت‌شان را به‌صورت مجازی و آنلاین انجام دهند که البته این امر نیازمند تنوع بخشیدن به ابزارهای الکترونیک بانکی نیز است. از سوی دیگر اگر بانک‌ها در رابطه با کاهش شعب‌شان، گام بردارند این امر باعث کوچک‌سازی نظام بانکی کشور خواهد شد و می‌تواند آثار بسیار مثبتی هم در بخش پولی و هم اقتصاد کشور به دنبال داشته باشد.
زهره محسنی شاد
