بررسی لغوی ربا

 امیرالمومنین علیه‌السلام : ای مردم! ابتدا احکام را یاد بگیرید،سپس تجارتکنید! به خدا قسم که ربا در میان این امت نا پیدا تر از حرکت مورچه بر رویتخته سنگ است

قرآن ، کتاب خداست. کسی که خلقت و قوام هستی بدست اوست و آنچنان مقتدر بر آسمانها و زمین سیطره دارد که چنین امری برایش سهل و یسیر می نماید.

.( العنكبوت ).

أَوَلَمْ يَرَوْا كَيْفَ يُبْدِئُ اللَّهُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ إِنَّ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ ( 19 )

آيا نديده‏اند كه خدا چگونه آفرينش را آغاز مي‏كند سپس آن را باز مي‏گرداند در حقيقت اين [كار] بر خدا آسان است

اکنون ، شما تصور کنید چنین وجودی، کلماتی را در قالب یک کتاب الهی برای هدایت بشر ارائه کرده است. خداوند ، قرآن کریم را کتابی علمی و مبتنی بر علم ، معرفی کرده است.

.( الأعراف ).

وَلَقَدْ جِئْنَاهُم بِكِتَابٍ فَصَّلْنَاهُ عَلَى عِلْمٍ هُدًى وَرَحْمَةً لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ ( 52 )

و در حقيقت ما براي آنان كتابي آورديم كه آن را از روي دانش روشن و شيوايش ساخته‏ايم و براي گروهي كه ايمان مي‏آورند هدايت و رحمتي است

متون مربوط به علوم گوناگون، از پشتوانه واژگان تخصصی برخوردار هستند . نمی توان در خصوص یک علم بخصوص، بصورت تخصصی مطلبی ارائه کرد بدون اینکه از واژگان علمی خاص آن علم بهره گرفت.

بعنوان مثال ، واژه Laser  در سابقه لغات غربی وجود ندارد بلکه شکل اختصاری کلماتی است که کنار یکدیگر تعریف کننده لیزر هستند:

  “لیزر در واقع مخففعبارت Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation است. معنایاین عبارت “تقویت نور با گسیل القایی تابش” است.”

 با این مقدمه ، خداوند که کتاب خود را کتابی علمی معرفی نموده ، باید دارای ساختار کلامی به مراتب قدرتمندتر از بشر مخلوق خود باشد.

 در علوم بشری ، کلمات تخصصی، بطور مشخص تعریف شده اند و چنانچه نیاز به اصلاح باشد در قالب سیر علمی و پژوهشی ، اصلاح می گردند.

 اما ، در قرآن ، چنین چیزی اتفاق نیفتاده است و تعریف تخصصی کلمات قرآن و ارکان اصلی آنها را که میتوان تاویل نامید ، بطور آشکار و ساده و شفاف بیان نشده است.

 از سوی دیگر، کتاب خدا نمی تواند از بنیان ،گنگ و مبهم باشد و قطعا هدایت های بنیانی برای فهم تخصصی آن ، در این کتاب الهی وجود دارد. اما راز کار کجاست؟

 پاسخ ساده است. راز کار در نام کتاب خدا و متن صریح قرآن ، موجود است.

کلمه قرآن ، راز روش پژوهش در کتاب خداوند را در خود مستور دارد و علم قرآن و فهم مقصود بنیانی و اصلی کلمات تخصصی قرآن ، از جنس رسوخی است یعنی باید در کلمات قرآن ،رسوخ علمی کنیم! به همین جهت خداوند در نص قرآن ، می فرمایند که تاویل کلمات قرآن را راسخون در علم در می یابند.

 .( آل عمران ).

هُوَ الَّذِيَ أَنزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُّحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ في قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاء الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاء تَأْوِيلِهِ وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلاَّ اللّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِّنْ عِندِ رَبِّنَا وَمَا يَذَّكَّرُ إِلاَّ أُوْلُواْ الألْبَابِ ( 7 )

اوست كسي كه اين كتاب [=قرآن] را بر تو فرو فرستاد پاره‏اي از آن آيات محكم [=صريح و روشن] است آنها اساس كتابند و [پاره‏اي] ديگر متشابهاتند [كه تاويل‏پذيرند] اما كساني كه در دلهايشان انحراف است براي فتنه‏جويي و طلب تاويل آن [به دلخواه خود] از متشابه آن پيروي مي‏كنند با آنكه تاويلش را جز خدا و ريشه‏داران در دانش كسي نمي‏داند [آنان كه] مي‏گويند ما بدان ايمان آورديم همه [چه محكم و چه متشابه] از جانب پروردگار ماست و جز خردمندان كسي متذكر نمي‏شود

 پیامبر خدا ( ص) نیز تاکید فرموده اند که کلمات قرآن ، بطن دارند.

قال النبىّ صلى اللَّه عليه و آله : «إنَّ لِلقُرآنِ ظَهراً وبَطناً ، ولِبَطنِهِ بَطنٌ إلى‏ سَبعَةِ أبطُنٍ«

پيامبر صلى اللَّه عليه و آله فرمود : «قرآن ظاهر و باطنى دارد ، و باطن آن هم باطنى دارد ، تا هفت باطن«

 وقتی خدا و پیامبر او تاکید می کنند که کلمات قرآن دارای بواطن هستند یعنی این مسئله، یک تعارف ادبیاتی نیست و کاربرد علمی دارد.

 کلید پژوهش در قرآن ، در خود کلمه قرآن ، مستور است.

قرآن ( بر وزن فعلان) : ق ر ء ا ن : قیّم ، رکب ، اختصار ، اعداد ، نص

قیم ، یعنی کلام خدا پاینده است و رهنمون علمی تمام دورانهاست

.( البينة ).

فِيهَا كُتُبٌ قَيِّمَةٌ ( 3 )

كه در آنها نوشته‏هاي استوار است

رکب ، یعنی معانی ساده بر معانی تخصصی ، راکب شده اند و در ظاهر امر ، کلماتی بدوی و سهل می نمایند.

اختصار، یعنی کلمات قرآن ، شکل اختصاری کلمات دیگری هستند که اساس علمی آن کلمه را تشکیل می دهند.

.( النحل ).

بِالْبَيِّنَاتِ وَالزُّبُرِ وَأَنزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ ( 44 )

[زيرا آنان را] با دلايل آشكار و نوشته‏ها [فرستاديم] و اين قرآن را به سوي تو فرود آورديم تا براي مردم آنچه را به سوي ايشان نازل شده است توضيح دهي و اميد كه آنان بينديشند

در علم حروف و اعداد، وقتی حرفی را بصورت ملفوظی می نویسند( مانند حرف ن بصورت نون) حرف اول آن را زبر و مابقی را بینه می گویند.

اعداد، یعنی کلام قرآن ، قدرتمندترین ارتباط منطقی و ممکن را با اعداد، ریاضیات و ارزشهای عددی حروف ، برقرار می کنند.

.( الجن ).

لِيَعْلَمَ أَن قَدْ أَبْلَغُوا رِسَالَاتِ رَبِّهِمْ وَأَحَاطَ بِمَا لَدَيْهِمْ وَأَحْصَى كُلَّ شَيْءٍ عَدَدًا ( 28 )

تا معلوم بدارد كه پيامهاي پروردگار خود را رسانيده‏اند و [خدا] بدانچه نزد ايشان است احاطه دارد و هر چيزي را به عدد شماره كرده است

 نص ،یعنی کلام صریح و آشکار

 اکنون بیایید بر اساس مستندات فوق ، به کلمه تخصصی ربا در قرآن بپردازیم.

.( البقرة ).

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَذَرُواْ مَا بَقِيَ مِنَ الرِّبَا إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ ( 278 )

اي كساني كه ايمان آورده‏ايد، از خدا پروا كنيد؛ و اگر مؤمنيد، آنچه از ربا باقي مانده است واگذاريد.

 نص ربا یا معنی آشکار و روشن ربا عبارتست از افزون و زیادی و چون در کتاب خدا حکم به حرمت آن شده است ، معنای ” افزون و زیادی غیر صحیح و ناحق “ قابل استنباط است.

خداوند آسیب شناسی اقتصاد را در کلمه ربا خلاصه کرده است. اگر از کسب افزون و زیادی ناحق ممانعت بعمل بیاید ، توزیع عادلانه ، محقق خواهد شد.

اما آنچه که تاکنون مغفول مانده است باطن حروف ربا ست که رهنمون اقسام ربا می باشد.

حروف ربا ما را هدایت می کنند که سه قسم افزون و زیادی ناحق در اقتصاد وجود دارد که نهادینه شدن آنها در جامعه ، زیانهای جبران ناپذیری به بار خواهد آورد.

اما این سه چیز کدام هستند؟

کلمه ربا ، بعنوان شکل اختصاری آسیب شناسی اقتصاد (در قالب افزون و زیادی ناحق ) در دو سطح خرد و کلان ، در آیه ذیل قابل مدایقه می باشد:

 .( هود ).

وَيَا قَوْمِ أَوْفُواْ الْمِكْيَالَ وَالْمِيزَانَ بِالْقِسْطِ وَلاَ تَبْخَسُواْ النَّاسَ أَشْيَاءهُمْ وَلاَ تَعْثَوْاْ فِي الأَرْضِ مُفْسِدِينَ ( 85 )

و اي قوم من پيمانه و ترازو را به داد تمام دهيد و حقوق مردم را كم مدهيد و در زمين به فساد سر برمداريد

این آیه اشاره به سه مسئله دارد که هریک رهنمون تاویل یکی از سه حرف ربا در دو بخش خرد و کلان می باشد.

 1-   أَوْفُواْ الْمِكْيَالَ وَالْمِيزَانَ بِالْقِسْطِ : پيمانه و ترازو را به داد تمام دهيد

2-   وَلاَ تَبْخَسُواْ النَّاسَ أَشْيَاءهُمْ : و حقوق مردم را كم مدهيد

3-   وَلاَ تَعْثَوْاْ فِي الأَرْضِ مُفْسِدِينَ: و در زمين به فساد سر برمداريد

 1-    پيمانه و ترازو را به داد تمام دهيد : در سطح خرد، اخذ افزون بر اصل هر چیز و در سطح کلان ، ساختار غلط و نوسانی ارزشگذاری ملزومات و نظام مالی غیر عادلانه

2-    حقوق مردم را كم مدهيد : در سطح خرد ، کم فروشی و در سطح کلان ، نظام تخصیص ناکارآمد و ناعادلانه عیش و ثروت حقیقی در جامعه

3-    در زمين به فساد سر برمداريد : در سطح خرد ، محاسبه قیمت زمین در تمام طبقات ساخته شده بر روی آن و در سطح کلان ، ساختار غلط شهرها و تخصیص ناعادلانه و نا صحیح زمین و عدم تحقق ملزومات ارکان شهر نوین اسلامی( صنعت، بیوت، رضوان)

این سه مورد به ترتیب در قالب سه واژه : ردّی ، بخسی و ارضی در کلمه ربا قابل مدایقه می باشد.

 ربا : ر ب ا : ردّی ، بخسی ، ارضی

 

تاویل ربا ، آسیب شناسی اقتصاد غیر اسلامی در قالب حروف ربا و در دو سطح خرد و کلان می باشد: ربا: ر ب ا : ردّی ، بخسی ، ارضی ارکان ربا در آیه ذیل خلاصه شده است: .( هود ). وَيَا قَوْمِ أَوْفُواْ الْمِكْيَالَ وَالْمِيزَانَ بِالْقِسْطِ وَلاَ تَبْخَسُواْ النَّاسَ أَشْيَاءهُمْ وَلاَ تَعْثَوْاْ فِي الأَرْضِ مُفْسِدِينَ ( 85 ) و اي قوم من پيمانه و ترازو را به داد تمام دهيد و حقوق مردم را كم مدهيد و در زمين به فساد سر برمداريد

ربای ردّیپيمانه و ترازو را به داد تمام دهيد : در سطح خرد، اخذ افزون بر اصل هر چیز و در سطح کلان ، ساختار غلط و نوسانی ارزشگذاری ملزومات و نظام مالی غیر عادلانهربای بخسیحقوق مردم را كم مدهيد : در سطح خرد ، کم فروشی و در سطح کلان ، نظام تخصیص ناکارآمد و ناعادلانه عیش و ثروت حقیقی در جامعه 

 

ربای ارضیدر زمين به فساد سر برمداريد : در سطح خرد ، محاسبه قیمت زمین در تمام طبقات ساخته شده بر روی آن و در سطح کلان ، ساختار غلط شهرها و تخصیص ناعادلانه و نا صحیح زمین و عدم تحقق ملزومات ارکان شهر نوین اسلامی( صنعت، بیوت، رضوان)

 

ربای ارضی در سطح خرد ، عبارتست از محاسبه قیمت زمین در تمام طبقات ساخته شده بر روی آن

 اصلاح معضل ربای ارضی در سطح خرد برای سامان یافتن وضعیت مسکن جوانان و قشر محروم جامعه از اهمیت بالایی برخوردار می باشد و در صورت تحقق این مهم، زمینه تشکیل خانواده برای جوانان در سایه تامین مسکن آنها در آغاز زندگی زناشویی میسر خواهد شد.

حتی عقل ساده نیز نمی تواند بپذیرد که ارزش یک زمین واحد در تمام طبقات آن بصورت کامل، محاسبه شود . در هر صنف و شغلی ، درصد معین و معقولی را به هزینه تمام شده کالا یا خدمات، اضافه می کنند و عجیب است که صنف ساخت و ساز مسکن از اصلاح این معضل ، به نفع سرمایه دارها و طماعانی که عمدتا حتی فاقد دانش ساخت و ساز اصولی هستند سر باز می زند. با اصلاح این مسئله، قیمت مسکن بر اساس ارزش حقیقی خود محاسبه و عرضه خواهد شد و زمینه خانه دار شدن خانوارهای محروم فراهم می شود.

 .( البقرة ).

وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ لاَ تُفْسِدُواْ فِي الأَرْضِ قَالُواْ إِنَّمَا نَحْنُ مُصْلِحُونَ ( 11 )

و چون به آنان گفته شود در زمين فساد مكنيد مي‏گويند ما خود اصلاحگريم

نویسنده: جناب آقای موجودی

دریافت پرونده PDF این نوشتار